Ахиран вахттари инсанар ппара начагъ ве. Ме кардис гьер джуре багьанабур ая. Сад мебурикес — гьуруцая дуьйин гьава э. Кучевел алтухъ вея. Инсанар чабра тахсир э. Сагъвел ппара асуллу э инсанари Iеле задариласра. Иттар дахьас гьал гьер джуре Iемалар аркьа: инсанарис ягIар аркьа нае задарик фи хайир, е зарар кейчин. Зас ягIа ахъакьас кканди ая авала ппараIади ишламиш даркьай уйи «полба» агъа задттихъас. Фи зад эгьан ме? Фи хайир кеягьан мик? Нандиас аттархьунаф э? Кьандисттегьен михъас ягIай уйф китабарикес и. Амма гьал ме нирхIихъас ппара гъургъубар ая. Ме нирхI ишламиш аркьа итти IуьтIанас кидай, джандис хайир хьуб бадалдира. Полба агъаф э экIен кьур хьастти тIабиIэтиъ учин кIилилди агъучIай, инсанари ишламиш аркьай уй кьварас.
Ме ухшар э «булгур» агъа нирхIисра-Iударисра багвунттар э пас хьасе мебурис. Амма булгур сагелай эл аккетуна акефуранас акьуна, хабди рукъас акьуна, ругIуная экIен кьур э. Полба агъаттихъас ягIай уй агъа лап дахи 5-6 агъзур исарин удигьди гьалдин вахттар хьастти-Древний Египетдиъна Средиземноморьейиъ. Европпайиъ михъас ягIархьуф 3-4 агъзур исарин дахи (до нашей эры) гьалдин вахттар хьастти, Iуьрусатдиъ -хъара кьанайи э.
Ишламиш акьас хъучучIуф Iари 18-пе асирдин хаб э. Фи джуревелар аягьан экIен кьуранра полбайин? Ке удигьай ая джуревел гебурин кьуран кIетIаринф э: — полбайин кIетIар ругIа (кьатьвей ве), алайхIагуна, полбайин кьваран къарк кикъуна, аладархьуна амигванде; — полбайин ранг буреф э, михъ бицIи хевун тIем хъаве; — ме нирхIил сасра ттурара алдея: Iудунф(двузернянка), камуспельта, эммер. Кея хайир: — ЭкIен кьурна полба ппара ухшарар ая задар э: Iударикра ппара углеводар кея, клетчатккара, лап чIукьди э ягълу(жирность) кеяф.
Амма джуревелара ая. Полбайик гьер джуре витаминарна минералара экIен кьуралас алтухъди фадикIуна кея, антиоксидантара полбайин ппара алтухъ э экIелас. Ме нирхI(полбайикес акьуф) дагучIай ишламиш акьас хьасе чиппин сагъвелдихъ хъучавес ккане инсанарифас,(кук давей IуьтIанас кканеттарифас), хъара иигI гIаве холестерин ахтт акьубахъас (мин 100грамин ашаник Iари 127ккал э аяф). 100гр руьхьуь полбайик 25-26гр(са ягъан кьайда: 3-5гр э са килав джандин къакъус лазим идеф). Углеводар джандин такьат аркьа шейъ э, кьуват ирцIанф э. Клетчатка Ме IуьтIуф хIел акьас кумак аркьа, иигI гIая холестеринра шаккар- (сахар) ахтт аркьа. ЙиркIуранра дамарарин итталар дахьас кумак аркьа. (Са ягъа хьибугелай Iеле кьайдайит(гьер джуре цельнозерновой — гебуригI полбайинфра гIай-ямагари14%-ди инсульт хьеб ахтт аркьа, 21% -ди йиркIвуран итталар, 32%-ди 2-пе джурейин диабет хьубра. Мертт акьу задарин нирхIарик гидегьен хайир кивейдава. Белки ПолбайигI 5,5 гр-дегьен белок гIая. Са ягъан кьайда 0,8гр э са кг джандин къакъухъ хъуттурфуна лазим идеф. БелокдигI аминокислотабур гIая- полбайинттигI- 18 джурейинттар гIая. Витаминар минералар.
Са верш грам руьхьуь полбайин ашанигI 31% никотиновая кислота гIая, 23% магний. 22% цинк, 18% рукь, хъара кальцийра гIая, ифра(- медь),селен(зоб агъа иттал дахьас- ),марганец, тиамин(витамин В1), рибофлавин (В2), адермин(В6), фолиевая кислота(В9), Е,К,Р агъа витаминнара. (Никотиновая кислотайи нервный системайисна дамарарис кумак аркьа, фолиевая кислотайи рударис). Зарар ХIа пай инсанарис полбайикес хайир кейчира, амма дадуьрхьей зарар кеяттара аве. МигI ппара глютен гIая-целекия агъа иттал кеяттарис, ме ишламиш акьас ахттигьар адава.(КIилди дуьйиъ гишттин иттал кеяттар аяф 1,4% инсандегьен э). Полба IуьтIанас ахттигьар адава фун тIаргIай, IуьтIуф хIел акьас читин иде инсанарис (синдром раздраженного кишечника-СРК). 11%- тихъди дегьен хъучархьуна ая гишттин инсанар. Амма СРК аттарифас чIукь-чIукьди IуьтIанас хьасе, джандис зарар даверегъилди. Фиштти гIаттивуна кканчин. — ДачIургъу чIилIаниъ аяф; — Мертте, кьваницаяр гIадаваф гъушуна кканде; — Мус адихьунаф ичугуна, мусасттегьен ишламиш акьас ахттигьар айчугасра хъуттурфуна кканде. — ЧIукьди. Ппара гагьди адатуна ишламиш акьуна кканде, цIуппи, кьул аликIу къабуъ, рагъ кидиркьва, рукъу мукьуйиъ ухIай. Фишттин джуребур айчин. ДаругIуна, кьурди аме джуребур. НирхI акьу джуребур ая. Ашар дакканттарис гьер джуре уджу задар аркьаттарис полбайин гIурра авей ве.
Тамам Рамазанова
