Фикир акьучин, ме дунья ппара тамашингъилди яратмиш акьуна ая. ТIабиIетихъ хъадава джурейин хIейван, нахшир, джакьв, емиш, некьи, IуькI, кьал адава. Гьер са джан але задунис учин ризкь яратмиш акьуная. Джандин сагъвел хъая инсанди учин кIил фиштти ичира ухIай аве. НехIекьди дава агъаф, джандин сагъвелна дуньяйин ислехIвел — гьер са инсандин ке хIа девлет э пуна. Фас пучин, инсанди учин Iуьмурдин рекъуьъ дивудегьен джафабурин хIа пай фун бадалди э. Фун бадалди э пугуна — ме агъа чIал э Iеле гунихъас э пуна. Iелефна ухаф хъудавай инсандин Iуьмура ирхе хьасттава. Авалдин вахттари алтухъ ямагар, задар акьас ягIайдавуйи. ЯгIаф — дагIаф аркьай, чарабур аркьайи чиппис. ДехIела, бицIи-бицIи вахттар ккеттвередегьен, ягIархьуне мебурис ацIуна Iеле емишар, некьибур. Дарариди вей завал аркьайи мебури чиппис джикIи IуьтIанас вере суман задар. Хабди ягIархьуне емишарин кIурар хуларихъ, калтуф, чIичIакI, кьутI узас. ДегIвин вахттари хIурариъ аме инсанари табиIетин нигIматарилди чаб ухIуфе. Исан гьер са вегIдайихъ учин нигIмат хъаве. Хьидана мебури медж э, сур э, ибхIалин гIуй э дагъай завал аркьай хIилла аркьайи. ГIулинра цулин вегIдабури багъдин емишар, дарарин некьибур завал аркьайи. Iурд багу верегунас, чиппин хуппурариас хьу мехIсул завал акьуна ахъийина артайи. Мебур чарабур ичира, гашила кIиттара лап ппара хьуни. Те вахттар агуттарин ахттилатар унихьуттарин йиркIураас мусра аттархьасттава. Гьалдин дунья джуре ичира ягIайдава, е дахьучин гьалдин инсанар джуре ичира ягIайдава, амма ме вегIдабури аликIас канра бехIсунилди батIарф кканве, IуьтIанас гуни, ямагра батIарттар кканве. Ямагара пугуна, ягIайин ягъас инсанари даркьа джуребур андава. Мебур акьас натиджабура гьелбетта гьер джуребур кканве. Натиджабурихъас гъургъучин, мебур фи джурейинттар кканхьучин, гьате джурейинттар джикIенасе базарариъ, дуканариъ.
ХIа инсанари агъай верегъилди — пул хьучин, гIуран кIарчра кехIей гъушанас хьасе гьалдин вахттари базариас. Хье вахттари ямагар хIезур акьубан кардис ппара фикир ирцIанде. Ая нагагь ме кардин рекъуьас хуруна хIел ягIар акьас кканеттарис хура идарабура. Гьелбетта ппара ая ягIа ямагарин Iешкъар ая идемара. Мебури чиппис хуруна ягIар аркьа гьер миллатарин, хIуькуматарин кухнябурин Iелеттар акьас. Хабди курар аркьа джемеIетис гуни ирцIан ресторанариъ. Амма хье багварихъ Iелеф акьуб хIисаб аркьа Iари хумбеттин пеша. Гьемиштти хьасра э. Фас пучин, Дагъусттандин дишагьлибур ппара зурбабур э. Мебур фи кардис хьучира бегьемттар э, кар ая усаъ зурбадалди идемарихъай барамбарди лиханттара э, фитикк хьучира хIав ккеяттара. ХIисаб аркьа, хумбеф гIеджиз зад э пуна, амма герек иде мукьуйиъ училас йиркIуран зурба задра адава. Фикир акьучин, са-са идемаривас гъадивас хьасттава хумбеттил алчархьадегьен курар. Зав курангунас лап гьете хаб гъархьасттегьен экьвас мугьлат авейдава кар аркьа хумбеттис. Джалла кураригIай гьаме Iелефра хIеракат акьуна арайил аркьа мебури. Нандира дахуручира гьер са дишагьли учин йиркIв фай акьу ямаг алтухъди шириндира аве. Хубджи ая дишагьлибур, хулаъ хизанарис хIезур акьуб кидавай, чиппин вазалан ваджибра гъуршанди, джемеIетис гуни ирцIан усариъ курар аркьаттар.
Гьемишттин зурба дишагьлибурикес сад э Гъваарин хIурин махьтабин столовыйдиъ Iелеф хIезур аркьай, бицIи шиниккварис гуни ирцIан Шабсунова Анфиса Базаевна. Анфиса Базаевна са агъзурна ерчIу вершна ерцIурна ерчIудпе исан цIеIудпе августи хуф э Агъул райондин ФIитIарин хIуриъ. Дадас агъа мин Ахмедов Базай Абдулфатахович, бабас Ахмедова Джевгер Алимурадовна. Хизанра мебурин бицIиф давуй. Базина Джевгера ухIуна хIа акьуна арайил акьуне читин вахттари ерхьи валад: Iу кIиркIна якьу руш. ЯгIайин ягъас фиштти ушуне ве Iуьмур пуна суал алихьугуна, Анфисайи ахъакьуне учихъас.
«Гьелбетта, бицIи Iуьмур зе ушуне ке йиркIурас багу иде ватандиъ, ФитIарин хIуриъ. Ме вахтт, зе фикирдилди, гьер са бицIи шиникквдис ке идже, ке сакин вегIда э. БицIигуна мебурис алтухъ дуньяйин Iайвеларикес, гъамарикес, дардарикес хабар авейдава. Гьемиштти зунра ий. Джалла зе къаттиъ ая шиниккварихъай зунра ушуне махьтабиди. Са агъзурна ерчIу вершна ерцIурна еридпе иса зун ккиркIуне махьтаб. Хулан хизан хIаф ичира дадана баба час азиятар загьматар агвас атуфдавуй. Дад гьемишан верефи Iуьрусаттихъди лиханас, баба кар аркьайи махьтабиъ. Хулахъ ухIа мал къарара авейи, гъилигI манатра гI авей, хулан сурсат ай час гаш мекI фиттис агъаф ичин хабар хьас атуфттавуй зе дада баба. Хурубар ккиркIугъилди, 1998 иса ушуне шувас Гъваарин хIуриди. 2010 иса адине зун кар акьас Гъваарин хIурин махьтабиди шиниккварис Iелеф аркьа усади. ЯгIайин зе пешайихъас гъургъучин, зе фикир ве ме зас бицIигунахъас мич Iешкъ ая кар и пуна. Фас пучин зас кIвалди аме зун мус хьучира бабан ул алттархьефна сад фихьунара ягIаф-дагIаф аркьай акьас алучIафи. Баб хьураккди вейчин рудж суман верефи. Хабди самуз кегъархьеф сатти верефи хьурариккдира, хулас ямаг акьасра тегIди верефи. Баб кардилас верегунас ппара кканвейи зас Iелефра хIезур акьуна гъузанас. Бабан ачухъ сурат, шад хье улар агугуна зун ппара шад вейи. Зас ке хIа кьимат и ме зун акьу кардис. ДехIела зун са фикира дакьуна рази хьуни ме кар акьас. Тиъ магьа цIеякьу ис э зун махьтабин столовыйдиъ кар аркьай. Ппара кьабулде зас ме кар ягъди шиниккварин арайиъ». Анфиса Базаевна уч шиниккварил фидегьен рази ичин, гьегидегьен мил шиниккварра рази э, мегIелимара. Ппара йиркIв фай, бицIиттарил Iешкъ алдий кар аркьа ми. ЦIеекьу исан арайиъ кар бадалди са синихра кикIуна адава мик е махьтабин, е хIурин, е райондин хIаттари. Ахттармиш аркьаттара ппара ве, амма чугъсагъул дала агъайдава. Ме кар, гьелбетта, асуллу э фидегьен уч яшарин хIа хьучира, бицIи вегIдайи дадар — бабари йи тарбияйилас.
Луиза Гусукаева
