Исалас иса вархал вея вахттар, хье хIуькуматиъ хьуная ке хIа дегIвин. Исар, вахттар ккеттушучира, амма мишттин хIа тарихдин вакъиа йиркIуралас весттава са инсандинра. Ме дегIвиъ хьу вакъиабурикес ке ппара гагьдинф, Ленинграддихъас хьуф кидавай, хIисаб аркьа Кавказдихъас хьу дегIви. Ме дегIвин хьуне 442 ягъна Iуьш (1942- пе исан 25 июльдилас 1943-пе исан 9-пе октябрь хьасттегьен). Кавказдихъас хьу дегIви хIисаб аркьа лап хIа тарих хье хIуькуматис, фас пучин, фашистари кьаст акьуна уй Баку фацуна хье хIуькумат нафттифас хьас акьас. ДегIвин вахттари чиппин багухъас загьматин, игитвелдин гьунарар агвар акьуне Дагъусттандиъ ая гьер миллатин инсанари. Сад мишттин игитвелдин гьунарар хье Дагъусттанари агвар акьуне Кавказ ухIуна, душман багу хьу вахттуни. Кавказдиъ хьу дегIвиъ уй 317-пе, хъара 328-пе, хъара джуре стрелковый дивизибура. ХIа пай эскерар ме дивизибурис завал акьуне Дагъусттандиъ. Моздок шагьурдихъас хъагъишай, игитвелар агвар акьуне, кичмиш хьуне Типпигъарин хIурин зурба идеми Баджаев Абумуслим. Зурбавелди ухIуне Новороссийск агъа шагьур Махачкалайин НКВДйин стрелковый дивизин эскерари. Душман хье хIуькуматил хIевалат хьу вахттуни, Дагъусттандиъ ая гьер районарин хIаттари, хIурин яшарин, Iекьулдин хIа инсанари буюрмиш акьуне джигьиларис хье ватандихъас хъагъишиб. Фашисттар Кавказдихъди тIушугъилди садпе ягъари димари Дагъусттандин гьер шагьурариъ, районариъ хьуне инсанарин мегIракабур, хабар аркьай дегIвиди вес чиппин гIешкъунилди. 928 идемина хъара 297 дишагьли ушуне. Хье райондира учин пай йине хье хIуькуматин гъалибвелдис. Агъзурдегьен инсан ушуне дегIвиди райондиас. Ппара инсанар хьуне игит велдин, зурбавелдин джавизар гъушуттар. Са пай мебурикес хабардавай гулуне. Исмаил Гусейнов, старший лейтенат Гъудгъуларин хIуриас, кIине Курскдин дугайил, ми гъушуне орден Красной Звезды. Хъара Гъудгъуларин хIуриас Гаджисалих Рамазанов агъаф ушуне Северный Кавказдиас Кенисберг агъа шагьурдиди рукьасттегьен, хулади рукьуне сагъди, зурбавелдин джавизара гъушуна. Типпигъарин хIуриас орден Красного Знамени гъушуттар Рамазан Магарамов, старший лейтенат Саид Гаджимагамедов, хъара зурбавелдин гьунарар агвар акьуна джавизар гъушуттар ппара хьуне. Ппара инсанари сасра хIурариасра зурбавелар, игитвелар агвар акьуне. Гехъюнари, Iемухъари, ЧIаари, Бедухъари, Хьирагъари, Миссиари, Курагъари, ЯрIугIари, Гъудагъари, Арсугъари, Буршагъари. ДегIвин читин вахттари ппара кумакар акьуне хIурарин загьматлу инсанари — пулун, яккарин, хьеярин, нисарин, гьертти учин гъилиъ ая шейэрилди, учивас аттрукьаттилди.Чиппин касибвелдихъ хъуттудурфуна, гьер хIурариас сурсатарин кумакар ппара гьикуне. Райондин колхозникари чиппин кумакилди арайил акьуне оборонайин фонд дегIвиди ушуттарис. Буршагъарин хIуриас Магомед Джамалов агъатти те вахттари уьттарилди садакьбур аркьай хьуне хIурин инсанарис. ГIеджизарис, етумарис кумакар аркьай хьуне. Трудовой фронтдиди гьикуне ми учихъ хъая са кIиркI, те хабар адавай гулуне. Хъара Магомед Джамалов колхозникарин собраниъ гъургъуне учис акьас кканди ая кумакихъас оборонайин фондунис. «Зун йисе захъ хъая са хIуни, пул, 500 займабур, хъара 23 килав уьттан, хъара нагагь кумак лазим хьучин, зе ватандихъас Iуьмур йисе».

Наибет Гасукаева