Зун ахъасе чвас гIур але IуькIерихъас, мебурис хъара гIане IуькIера агъа. ГIане IуькIер агъаф э мебурис, хуйик батIарди гьуркIасттегьен фурд кеячин, ппара вере задар идехIела. Iуьрус чIалалди мис «лебеда» агъафе, мебури са джикъе мегIнира хъитIуна аяфе: Ах беда, беда, беда В огороде лебеда. Джалабурис ягIа мебур вахттунни хуйиъ чIал дакьухаб, ккедихьас четин вереф идеф, мехIсули бегьер дайирцIанф. Кегъархъай ами мертт акьас рехIет э, амма хIа хьехаб лап четин э. Чун чIал аркьагуна, тегIде мева гебур аттивуна, фадахъас. Хьес дагIайчира, ме IуькIери гашин дегIви ая вегIдуни, инсанар гашилаккес ухIуфе агъа. Мебури агъафи агъа: «Гьал хьид хьуне, хуппуриъ гIур але IуькIер кегъахъасехьин гашила кIесттава», пуна. Фикьас эгьан тебури гиштти агъайиф? Уч верегунас, ме IуькIери чаб гашилаккес ккеттвухIела. ГIане IуькIер гьер джуьреттар ая:хуппуриъ чиппин кIилилди, дузун, чIалди агъучIаттара; кьасустти уза джуьребура. Сур мукьариъ узуна, цIабар ишламиш аркьай Iелевусар ая. Сур вусариъ мебурин тумар, кьур суман, ишлaмиш аркьаттара ая: гуни аркьа гIуригI гIархъай, ашар аркьай. Мебурикес акьу ашанихъ гречкайин суман тIегIем хъуве агъа. Франциъ мебурис «ЙиркIвурас ибгIа дишагьли» агъагъа, ппай Германиъ-«Идже Генрих». Зас ягIаф, фера давай мишттин турар алиянас давуйи ме IуькIуьл. ГIур але IуькIер-иттаттис дарманра э, гаш ккеяттис- фун ацIас, IуьтIубра. Ме IуькIерик ацIуна виттаминарна, рударис, IуьтIуф хIел акьас кумак аркьа задара, джандис лазим иде белокна протеинра гIая.
Мебурик: 17 джуьрейин амикислотабур кея; -алколоидар; -40% клетчатка(рударис лазим идеф); -углеводар; гьер джуьре ччамар(эфирные масла); IуьчIе лусарин(щавелевая) кислота, никоти новая кислота(IуьтIуф хIел акьас кумак аркьаф); В группайин витаминар; витамин А, С, Е,РР; макро- намикроэлементар:марганец,калий,кальций, натрий, цинк,фосфор, железо. ГIелимари дахи димари пуна аяф э: мебурикес IуьтIуф хIел акьубас кумак э пуна; мебури мавунчарккврин сагъвел чиппин кьайда идегъилди ухIас, хье дамарин иъ фатубан сагъвелдис, йиркIвуран сагъвелдис (железойи гемоглабин лазим иде кьайдайил гъурзар аркьа), алтухъ иде холестерин джандиъас гьикас, иъ цIаехьас; ирккар цIуьппе хьебас(калий, кальций, магний, фосфор гIай) остеопороз, остеохондрозар дахьас кумак; маскъв иджи лихубас(цинк, железо, медь), нервный системайи иджи кар акьубас; сивин гIанаъ вере итталар дахьубас (хьамхьамаририъас иъ девес, сивиъас чIирхIе ниъ аттдаес); джандиъ ая алтухъ хьед ккеттивас, алтухъ, лазим дава кьелар, токсинар гьикас; Iуссехьеб хаб дивас, суратис чIухрух дирхIубас кумак э пуна. Ме задар(аминокислотабурна, витаминар инсанарин джандиъ чиппин кIилилди бадил вере за дар дава-мебур Iари Iэле задарихъай ачадина ккане задар э. МебуригI гIая задарин кьайдабурихъ хъуттурфучин: 15%-белкибур, 70%-углеводар, 15%-жирыбур э. ( 100 гр IуькIери-368ккл. ирцIанде, 14,12 гр. -белкибур(са исттикандиъ ая неккди дегьен), 64,16гр. -углеводарна, 6,07 гр. -жирыбур.)
Лап авалди димари ягIай аяфе инсанарис ме IуькIери фун кецIуна, тухъ аркьабахъас. Миштти идеф, мебуригI кецIас аркьа протеин гIаяхIела э. Мик кея витттаминарина, минералалари хьимурна сагелай алтухъ аркьа мебур гIахъу ямагарин тухъ аркьавел. Гьемидегьен инсанарис иджвелар вере задар кея задттик, сурис, кумак суман, джандис зарар вере инсанара ахьасе: са ппараттарис дадуьхьуьб мункин э ме.(Гьерттис гьергъилди-дурьхьеттара ая, дадуьрхьеттара) Фи зад хьичира дарманра э, фи зад хьичира агъура э-гьер са щеъ ягIай ишламиш акьуна кканде. КьацIра ишламиш акьас ахттигьар адава инсанар ая(нагагь надира кегьей): 1)дадуьрхьеттарис; 2)иъ дихье иде инсанарис(иъин свертываемость ахтт идеттарис); 3)мавунчаркквариъ гъванар аяттарис; 4)хъехъвериъас, е сайиштти иъ вереттарис. Кьайдасуз ишламиш акьубра Iайи э. Ме IуькIерикес аркьа дармарихъас(фиштти аркьайчин) лиркIенди адава зун. Фи итталар сагъ акьас кумак кеячин са-Iу чIал пасе: мухур хъаягуна(туьтуь гIагъархьеб четин идегуна), ппара гагьди бронхитар аягуна; туберкулез агъа иттал кеягуна, рудар иттагуда(Iуьрар гIаттирхIагуна); кIил иттагуна(мигрень); нервыбур иджи адавагуна(истерия аягуна), фалиджа кеягун; хъара сасра сивин гIанан итталар кеягуна… Амма мус хьичира, хьин кьутIурар аркьагуна, ишламиш акьубакес са мушатра хьасттава- са кьайда идегуна ишламиш аркьаф.
Тамам Рамазанова
