Ахиран вахттари хье республикайиъ арайил аркьая «О пастбищах» агъа проект. Ме кардиъ джемеIети ппара ул ачарта, фас пучин, хье республикайиъ мишттин джиларив лап хIа мукь фая. Ме кар бадалди Дагъусттандин Правительствойин пресс — службайи суалар алихьуне республикайин натиджабуринра сельский хозяйствойин министрдин садпе заместитель иде Шарип Исмаилович Шариповас.
— Шарип Исмаилович, буюр, ке удигьай ахъакь, фиттис лазим ичин хьес мишттин къанун?
— Ке удигьай хьин кIвал акьуна кканде республикайин джиларин хIа пай маларин чIирар идеф. Дагъусттандиъ мишттин джиларин кьадар э 2517,3 агъзур га, кIилди джиларин манзиларихъай гьучихьухаб, ме э 79%. КIилди хье хIуькуматин джиларикес мишттин джилар 29% идегуна. Гьелбетта, чIирарин алтухъвелдилас асуллу э региондиъ мал — къара ппара ухIубра. ДехIела идеф хьасе малар, хIуппар ухIубан рекъуьъ Дагъусттандив садпе мукь фаяфра. Миштти ичира, ме джилар ишламиш акьубан кьайдабур дагIавелди, са пай чIирар баябан чуларис ухшар хьуная. Сур мукьариъ ме чIирарикес музе тIирIарин дарар хьуная. Ме кар хъара асуллу э кьайдабурихъ хъучавере мегIракабур дузди арайил дакьубалас, гьина фиштти кар акьуна кканчи дапубалас, чIирар ишламиш аркьаттарин шулугъариласна гъалатIариласра. Миштти идегуна, ме курарихъас ппара гъам кея республикайин вакиларис. Дагъусттандин Правительствойин Председатель Абдулмуслим Абдулмуслимован тапшурмишилди, джилар дузди ишламиш акьубан кьайдабур джуре регионариъ суман хIел акьас хъучавея. Ме рекъуьас къанунарин база завал аркьая.
— «О статусе земель отгонного животноводства в РД» агъа къанунигI мебур кIилди гIачархьайду?
— Садпуф, кIилди ая 2517,3 агъзур га джиликес 1726,3 агъзур гектар э галарин чIирар, мал -къара галариди гьика рекъер, сувариъ ая гIулин чIирар. Ме джиларихъ хIа дараджа хъая. Чаб мебур хIуькуматин ахттигьардиъ ая. Аме пай (791 агъзур гектар джиларин) э хIурар — хуларин узубарис, хуппурарис кичихьуттар. Мебур ая хIураринра районарин ахттигьардиъ. ХIел дагIай, дузди ишламиш даркьа джилар гIая мал – къа райин джиларигIра, уза хуппураригIра. ДехIела джиларин дараджайин къанун пугуна, мисагI хуппурарин джилар гIачархьайдава. Iудпуф, гьеме къанунилди маларин чIирарин иде — даваттар арайил акьасе, Агроэкологический багулин лазим суаларин кьайдабур хабди хъучавес идеф хьасе. Ме кардин рекъуьъ ппара четин суалар ая. Хьекесра тIалаблама ая ме джиларин лазимвелра хъай, мебур хье кегъархьасмиде несиларихъди рукьас акьуб.
— Миштти идегуна, ме арайил аркьая проектин къанунигI чIирарин кьайдабур гIахьастту?
— Гьелбетта, гIахьасттава! ЧIирарин суаларихъ чиппин къанун хъахьасе. Хьес кIилдибурис ппара иджи ягIа мал — къарайин суал хье республикайиъ ке лазимф идеф, дехIела Дагъусттандин вакиларира Iайи ул ачарта ме рекъуьъ. Мебурин матлаб э чиппи суман джалла джемеIетира батIарди фикир йина, чIал сад акьуна ме суалар хIел акьуб. Арайил аркьая къануни кумак акьасе самуз кьайдайиди гъас джиларин хIел. Хьес ягIай кканде, нае вахттуни, нае чIириди гьикайчин хье малар, хIуппар. Дузвелдихъ хъучархьа зад мусра, фера ахьасттава. Гьеме дузвелдин кьайдабур джаллабурис сад хьуна кканде- кирачибурисра, хIурариъ ая джемеIетисра. Миштти идегуна, дузди ишламиш дакьучин чIирар чIирве. Ахиран вахттарин санарил ди, республикайиъ 150 агъзур гектарилас вартт джил чIир ккеттархьуна къум алгъархьуна ая. Нагагь хьин вахттуни къадагъабур алийина ме кардихъ хъучудушучин, хабди мебур арайил акьас хьасттава. Гьеме четинвелар Iари аранариъ дава аяф, ягIайин ягъас дагълух районариъра бадил хьуная. Сур мукьариъ ме кар бадалди джемеIетин арабуриъра хIуьджат архьа, сур мукьариъ хIуппар рекъерин къирагъариъра фарта, хабди ме кар бадалди хатIа ве улакьарис, ве хIа аварибур. ДехIела э ме кардин рекъуьъ къанунин кьайдабура кканди аяф. Ме кьайдабурилди хьевас хьасе мал — къара ухIая эессибурикес чиппин кар дузди акьуб тIалаб акьас, гъалатIар, шулугъар варха акьубахъас.
— Чвас кIвалди амев, Дагъусттанди тIалаб акьуф и федеральный къанунигI джилар чIир акьубахъас духIубавелар гIачихь пуна?
— Чун хIекь э. Дагъусттандин хIатти Сергей Меликова 2022-пе иса Совет Федерацин майдандил гьеме ахттилат гъадивуне. Ме кардигI хIуькуматин вакилар гIачучIуб тIалаб акьуне. ДехIела э Российин Правительствойи ягIа ме къанун кьабул аркьафра. Ме кидавай, РДйин Правительствойин Председатель Абдулмуслим Абдулмуслимовара ме кар тIалаб акьуф и. Алттушу исахъ хъуттурфуна, ттиъ бегьем духIубавелар ая ме кар дин рекъуьъ. Кумак бадалди батIарди пулара ачухъ аркьа. Хьес аргваягъилди, Дагъусттанди Iари учин джиларихъас дава ме кар тIалаб аркьаф. Гьеме тIалабламайилди ппара регионарин кар удигьди ушуная. Миштти идегуна, ме кар бадалди вакилари аркьая курар дуз э. Мебур аркьаяфра хье ватандин ке хIа девлет дагулуб бадалди э. Ке хIа девлет хье фи э пучин? Ме хье джил э. Гьемихъас ппара гъам кей э Абдулмуслим Абдулмуслимовара ме кардин пешакурарикес, михъас фикир аркьая идарабурикес тIалаб аркьаяф, джилар ишламиш акьубан дузвел кьайдайиди файдиб.
— Ме проект арайил акьуб бадалди экспертар, общественникар, гIелимар хъучадивуна ккандев?
— Хьин мебурихъ ппара мухIтадж э. ДехIела тIалаб аркьа кIилдибурикес, гьинахъ фишттин фикир хъайчин чахъди рукьас акьуб. Гьерттин фикирдиъ ул ачатасе. Идже верегъилди акьасе. Чин хабарара гьикуна ая гьер идарабуриди, ме фикирар рукьас акье пуна. Арайил акьуная ме кардихъ хъучавере инсанарин кIватIалра. Мебури батIарди алучIуна ягIар акьасе, нае усаъ фишттин къанун айчин, фиштти ме курарихъ хъучавейчин. Гьелбетта, инсанарихъдира рукьас акьасе гьер са икьрардин маслихIет фишттинф хьунчин.
Салихат Малагусейнова
