СтIал Сулейман Дагъусттандиъ XXпе асирдиъ лап ппара машгьур назумчи э. Дагъусттандин назумдин бина ккийи инсан э ме. Максим Горькийди ттур йине мис «Гомер ХХ века» пуна. БицIивелдинра джигьилвелдин исар Машгьур назумчин хIекьдан ттур и Сулейман Гасанбеков. Хуне ме 1869 исан 18-пу майди АшагаСтал агъа са бицIи хIуриъ. КIиркIан дадна баб джаллабур суман леджберар и. БицIи Сулейманан Iуьмурдин сифтта кIил ппара четинф хьуне. Дада хъел кеявелди, фуниъра ай адикуне учин хизан. Джандиъ кьуват андавай, мухIуйиъ ахьуне баб, гьемисаъ хуне кIиркIра. Учра са бицIиф, бушф, иттаф. Ери ис хьасттегьен къуншин хьира ухIуне. Баб, ме къакъ гъадивас дахьуна, е кIиркIахъ ахъаджихIубра дагуна, кIине. Хабди, Сулейман дадахъай яшамиш вей ичира, йиркIураъ шадвел мин адавуйи. Дада учис учин хьиракес кея хъел вахтт гIартай кIиркIалас алартай вейи. Ме кидавай, бицIи шиникквди учи дадан хулаъ Iеле гунира кехIей къазалмиш акьуна кканвейи. БицIиди вахттар ккеттушухаб, дада цIае хьир файдине, кIиркIакес гьавайи лирхан лукI хьуне дадан хулаъ.
Сулейманан цIеса ис хьугуна, дадра кIине. Цехьибу ис верегунас ме мажбур хьуне учи уч ухIуб бадала зайдайи кар акьас. Ке удигьай ме ппара четинди лихуне рукьан рекъерил, нафттин буругъарил. Хабди са девлетлуйин хулаъ леджбервелди хьуне. БицIи вахттар, джигьил, вахттар Сулейманан алттушуне Iеле гунис чара аркьай, дуньяйин варттал учинф иде мукь джиркIенди. КIилди духIуба хьуне са дакьикьайин арайиъ. Ме кар асуллу хьуне мебурин хIуриди лезги гIешукь адибалас. Ме ягъанихъас джигьил кIиркIа джуре уларилди хъуттурфуне.
Назумдин рекъ Садпугелай гIешукьи шаирар хурай мегIнибур аркьай агуф, ме муьхIтал хьуна амилгуне, йиркIураас хиял адайшуне мин, гьеме назумдин рекъуьас зунра весе пуна. 1900-пу иса мин садпу шаирар аттархьуне азербайджан чIалалди. Са вахтт гIатуна, гьелбетта, мебур тарджума акьуне лезги чIалади, хабди дагъусттандин джуре чIаларидира. Садпу мегIнибуригI гIая мин «Билбил» агъафра. ХъитIуна айчира, ликIиф ме хубджи исар алттушухаб э. Уч Сулейман махьтабириди ушуф давуйи, дехIела мис е хурас, е ликIенасра ягIайдавуйи. Мин ке удигьай хъитIу шаирар хъуншибурис, дусттарис ахъаркьай, мебури йиркIурал ухIай вейи. Революция хьасттегьен ме хъиртIан шаирар гиранвелдинттар и, хIуькуматин хIаттарис, вакиларис туьгьматар ататтар, инсанарилас алавере азиятарна загьматар агвар аркьаттар. Етим Эминан назумдин рекъуьхъайра Сулейман иджи таниш и. Мин шаирарна мегIнибур гьер са инсандин Iуьмурдин пай и. Фас пучин, мебур касиб инсанарис гьерттис багу чIалар и. Михъ хъуттурфуна, Сулейманан шаирар хIагьуларикес келхъенттар и.
Назумчи СтIал Сулейман АцIуна исар алттушуне, СтIал Сулейманахъ учин лингвист верегунас. Ме хьуне Гаджибек Гаджибеков. Гьеме инсанди завал акьуна кIеджук ликIине назумчин кIилди шаирар. 1909-пу иса Сулейманан гIешкъ хьуне машгьур гIешукьарихъай адабиятин бехIсаригI гIачучIас. Алтухъ гьинасра дагIа назумчи ме бехIсаригI уч лап зурба багулихъас машгьур акьуне. Гьемиштти Сулейман Гасанбековакес хьуне Сулейман Стальский. Ме назумчин шаирар тарджума акьуная Iуьрус чIалади. Ми ликIи чIаларин дузвелдира машгьурвел йине назумчис. СтIал Сулейманра Максим Горький Советарин хIуькуматин СтIал Сулейманакес хIекьдан халкьдин назумчи акьуне. Гьеме вегIдайи ппара изданибурис кканвейи мин чIалар ихьас чиппин газитариъ, журналариъ.
1927-пу иса Москва шагьурдиъ «Сборник лезгинских поэтов» агъай китаб аттархьуне.
Ме китабиъ СтIал Сулейманан шаирари лап кьадми, лайикь мукь фацуне. Халкьдин разивелна бахилвел агуна, Максим Горькийди назумчис «Гомер ХХ века» пуна ттур йине. 1934-пу иса ми иштарак акьуне тарихдиъ садпугелай хьу адабиятин съездил. Са Iу исалас мис Ленинан орден йине. Хъара са исалас гIаттивуне Союздин Советин депутатвелди. 1936- пу иса са лингвисти мин назумдин рекъ ахтармиш аркьа вегIдайи, СтIал Сулейман кекей гIешукь э пуне. Назумчин учин фикира гьеме и.
Иосиф Сталинара йиркIв алийине мин Сталин агъа шаирдил. Хусуси Iуьмур Хусуси Iуьмурдиъ СтIал Сулейман бахттлу инсан и. Хизан акьуне ми къунши, Орта-СтIал агъа хIуриас. Дадан хулаъ кIесттегьен четинвелар, дакканвелар агу Сулейман учин хизандиъ хьудегьен иджвелилди тIушас алучIуна уйи. Гьеме кардихъас идеф хьасе, белики, мин хулаъ сакинвел, ислехIвел айуйиф. Ирс ХХ-пу асирдин назумдин бина хьуне Сулейман Гасанбеков. Ппара ликIине ми рубаибур. ХIа шаирар- «Думы о Родине», «Поэма о Серго Орджоникидзе», «Дагестан».
Дагъусттандин шаирдин назумди хIа акьуне лезги чIалан словарь, девлетлу акьуне касиб инсанарин гъургъубра. Ппара чIалариди тарджума акьуне мин шаирар. Сур шаирар машгьур артистарис мегIнибур хьуне. Коммунизмдин проектихъ кIилин альбом хъая СтIал Сулейманан мегIнибурин. 1957-пу иса телевизордиас агвар акьуне назумчин Iуьмурдихъас «Так рождается легенда» агъа кину. Кинуйин тарих арайил акьуне назумчин, мин багу — кIилари ахъакьу ахттилатарилди.
СтIал Сулейманан гумбат 1969-пу иса Дагъусттандиъ цIае район арайил хьуне. Ме райондис халкьдин назумчин ттур йине. Ме кар арайил акьубан бина хьуне Сулейман хуна верш ис алттушуб. Гьеме иса аттархьуне мин ттуранин марка, хабди дахъуне театр, адабиятин премия СтIал Сулейманан ттуранинф. Учин ху райондил алийине мис гуматра.
Гьелбетта, шиниккввелдин азиятар, Iуьмурдин четинвелар джалла гIачархьуне мин назумдин рекъуьгI. Гьемишттин четин хIелдиъ ая инсанарин муш кеттадархьас ппара кумак ве ме шаирар. Къадпу асирдин зурба назумчи СтIал Сулейман лап хIа чишна хьуне хье несиларис. Фиппур пучира, ми учи учин загьматин хIекъдалди дала кIил ухIу инсан давуйи. СтIал Сулейман кIине 1937-пу иса.
ИкIуне ме Махачкала шагьурдиъ, учин ттуранихъ хъая бульвардил.
Салихат Малагусейнова