Хизан багьа савкьат э, Гьер са касдин давурдиъ. Ме савкьатин лазимвел, МегIна э хье Iуьмурдин. Хизан! Ме гафунин мегIна кIилди дуьньяйин мурхьил хIисаб э. ТIабиIетихъ са хьиму агъзур гIеламдегьен джан але задар хъая. Мебур э — гьер джуре нахширар, джакьвар, хIайванар, инсанар. Гьемебурикес музе зибзарихъра кехIей учин хизан хъаве. Чиппин микьдарихъ хъуттурфуна, мебури лап ппара джафа аркьай аве хизан бадалди. Гитани хьучин, кьацIалагI фацуна ухIа учин чаркквар. Амма фи пучира, ме джан але задарикес ке зурба, ке Iекьуллу, ке камаллу зад инсан э. Гьер са инсандин Iуьмурдин рекъуьн загьмат кIилди учин хизан бадалди э. ЙиркIурас багьа задар фидегьен ппара айчира, мебурикес садпу мукь э хизан. Хизан пугуна, ке удигьай дадна — баб, хIадад — хIабаб, чияр — чуппар, ададар — абабар, хабди учин хизан арайил хьухаб учин валадар, хуттулар. Инсандин Iуьмурдин тарих гьемишттин шейъ э. Фи э гьер инсандис хулан хизанар? Ме суалис гьер инсанди джуваб йисе учингъилди, фиштти ме гъавурдиъ архьайчин, аргвайчин. Дуньяйил инсан яратмиш хьухаб, ке удигьай мис аргваф хулан хизанар э. Хизанар — инсандин Iуьмур башламиш аркьа шавратI э. Гьер хулан гIанаъ аве чиппин иде гIедатар, тIулартIабигIетар. Инсанарин хасиятар суман, хизанарин гьавабура гьер джурейинттар ве. Аве хизанар элхъенди, дурхIай ягъди ачухъди аяттар, аве алтухъ гъудургъаттар, фиттигIра гIачудучIаттар, адивуттар. Са чIалалди, гьерттин учин са гьава фаяттар. Са даданра бабан валадар ичира, гьер са валад гьер джуре ве. ХIаттарин мисала аяфе, са гъилик кея тIубар гьер джуре идеф суман, хизандиъ ая шиникквара гьемиштти гьер джуре э пуна. Валад хулаъ хIавере гагьди, ми хьед дива бембег суман кидива хизанарин хасиятар. Учис аргва иджвел-Iайвел фарцанде. Валад исалас иса хIавей, тикрар аркьа хIаттарин тIабигIетар. ДехIела э агъаф, хулаъ фи кар — лихун алчархьучинра, шиниккварис аргвай гъургъуб — алухIуб акьуна ккандава пуна. Шиникквдис фишттин нуьхIуьбат — хIуьлмат хизанаригI агучина, гьегиштти учин хулаъра хьасе. Бина кIилиас цIае хизан башламиш аркьагуна, рушра, кIиркIра гьерф хIахьуна аве учин хизанаригI. Гьерф вардиштти аве чиппин хулан тIабигIетарихъди. Гьерттин са хасият ягIархьасттегьен са чIукь четин ве. Мисаъ ке Iайи герек идеф сабур э. Сабурдикк суван кIилар гъузуф э агъа. Хуланде гъургъас, йиркIв алиянас, сад-сайис агъаф унихьас. ГъалатIар давереттар фушра адава, амма хизанарин арайиас, фи кар — лихун алчархьучира, нуьхIуьбатна хIуьлмат фадихьуна ккандава. Джигьилар гIевамвелди, нашивелди тегIди хьуна хизанар далгъванас алучIа, арайиъ шиникквара ай. Шуйна хьир алухIугуна, гьерттин хиял ве тахсир кеяф учик дава пуна. Гьерф Iари учихъас фикир акьуна экьуна ккандава. Сагелай хизанар хьуна, са усал хьугуна, ке удигьай арайиъ ахьуна кканде сад -сасайис хIуьлмат. Ме кардис хIекьнехIекь, идеф-даваф ягIар аркьай, кьабахъ хъай кканде Iекьул кея хIаттара. Мебурис сабур йина кканде, дагIаф ягIар акьуна, нехIекь идеттихъай дузди гъургъуна, хизанар цIуппе акьас алучIуна кканде. Аве, сагъилдира мутIегI акьас дахьуна, далгъван хизанара. Миштти идегуна, хIаттар гIахъуна гьайчIучира, арайиъ ая шинниккварис ме кардикес зарар хьуна ккандава. Дадна баб хъай андавайчира, шиникквдис герек э Iудара. Мисала аяфе, дагин хатир дахьучин, руджуран хатир хьурай агъаф. Ме мисалабур нехIекьди бадил хьуттар дава, мебурихъ гьер сайихъ са ан хъая. Авала, фидегьен четинди айчира, алучIайи ккихас, хулан хIуьлматна нуьхIуьбат ухIас. Агьалдин джигьиларис ккандава са четинвелдикк, азиятикк ккихас. Дадар бабаринра ая ме кардин къалат. Iекьул йина хизанар цIуппе акьас алучIайдава. Гьерф учин валадихъас хъагъишина, сасрайик багьанабур кикIас алучIа. Инсанарин гъилариъра манатар ппара хьуная, сайисра ккандава аккезиянас. Гьертти джиркIенде учис рехIетин рекъ. Хизанарин арабуриъ гъургъубара, дакканвелара, алухIубара верефе. Амма фи кар, лихун алчархьучира, джалла хизанар сад хьуна, аттивуна кканде маслихIет раккахъди аттдафайшуна. Джаллабур фикир фай алучIуна кканде хье дадарин гIедатилди дагь заманайихъас мич гьер са хизандис багьа иде шартIар афухIуна, мебур хье кегъархьая несиларилдира рукьас акьас. Гьер са хизандин мурад э ухIуна хIа акьуная валадар дуз рекъуьъ архьуна, хулас, хизандис вафалубур хьуб, хIаттарихъди хIуьлмат ухIуб. Гьемиштти, хулаъ авалдин гьавара ай, хIаттар, джигьилар, бицIиттар нуьхIуьбатна хIуьлмат ай яшамиш вере хизанарикес сад э Типпигъарин хIуриъ Малагусейноварин хизан. Гьелбетта, Малагусейновар ме хIуриъ бинайин хизан э. Амма Шарафуттинанра ХIуьрин джигьил хизан арайил хьуна са цIегIуьфу исар дала дава. Амма чиппивас хабар гъушугуна, ме исар са ягъдала даваф суман алттушуне агъа мебури. Ме исарин арайиъ мебурихъ хьибу кIиркIна гIанаъ ягIай ккан са руш хьуная: Джамалуттин, СалахIуттин, IебдурехIман, Лейла. Хизан фишттинф э пучин, гьелбетта, пас хьасе ппара саламатин чишналу хизан э пуна хIурин джемеIетис. Сад сайил алдуьхьуьна, чиппин багайин ягъ аркьаяттар э. Хъара чиппин хизандин арайиъ фишттин тарбия ирцIанди, фи насихIетарилди, фи загьматилди хIа аркьайчин чиппи шиникквар, ахъакьуне мебурин баба Малагусейнова ХIуьри. «Зе дадар — бабарира, зе шуван баба, хIадада чин хIа аркьагуна, ппара ул — ибур хьу авалдин гIедатариъ хIаттихъди, бицIиттихъди авере нуьхIуьбат — хIуьлматиъ и ачартаф. Чахъдира гьеме тарбия э рукьуф. Ме кардил чин ппара шад э. Лап хIа чугъсагъул агъа чин че дадар — бабарис, хIададар — хIабабарис ме кар бадалди. ЯгIа магьа че шиниккварис тарбия йина, мебур дуз рекъуьъ ихьуна ккане вахттунира, ме кардикес час ппара кумак ве. Зе хизандинра мурад — матлаб че шиникквар хIаф, бицIиф ягIай, инсанвел кей, касибарис кумак аркьай, бушттарис гъил гьучихьай, дадан — бабан хулан, Ватандин кьадри ай хIа акьуб э. «Нагагь мишттин рекъ кIили гъас хьучин, зун ке бахттлу дад э», — агъай аве зе хизанди Шарафуттина. Гьалдис чин рази э че шиниккварил. Чиппис акье пуф садпуна гъагьархьуна аркьай аве мебури. Хулан кар аркьайчин, джаллабури кумакилди аркьа. БицIиттарис кумак кканчин, ягъ — Iуьш дапуна, хIезурди аве кумак акьас. Мебурис дагIаф ягIар аркьай, ягIаф тикрар аркьай багулив фаве чинра». Гьемиштти имунилди вардиш акьу валадарихъ хIа агалкьунара хъаве. Мебурин хьибудара кIиркIар спортсменар э. Найич соревнованибуриди ушучира, мебури чиппин гьунарлувел агвар акьуна джавизара гъушуна гIаттве. Гьелбетта, ме кар бабар — дадарин тарбияйилас суман, тренерарин джафайиласра асуллу э. Джандин сагъвел, ирхе Iуьмурар, нуьхIуьбат, хIуьлмат, баракат кам дакьурай мебурихъас джаллабурихъас.
Салихат Малагусейнова