Дагъусттан халкьдин инсанар мус хьучира девлет тарикъ хъаттар э. Исар, вахттар алттушучира, акьу зурбавеларин, игитвеларин гьунарар чиппин ватанис суман, хье хIуькуматисра кьимат аттар э. ЙиркIв шадве хье вилаятин инсанрихъас, сасра шагьурариъ, хIуькуматариъ иджвелихъди кьимат ай кIвал аркьагуна.
26-пе июньди гьер иса Дагъусттандиъ кIвал аркьа Имам Шамилан ху ягъ. Имам Шамилан Iуьмурдин тарикъдихъас, зурбавелдихъас хьес джалабурис унихьуфе махьтабари ами мегIелимарикес, хула дадар-бабарикес.
Имам Шамиль хуфе 1797-пе иса гьалдин Унцукульский райондиъ, Гимри агъа хIуриъ. Дад Шамилан Денгав-МахIамад агъаф Къумухъарикес къалайчивел, рукьан усттавелар кеяф. Баб Баху-Меседу аварарикес, са пай инсанарин хIисабарилди Къумухъарикес.
Удигьай Шамилал алийина уйи чиппин хIададан ттур Али. БицIи агуна ппара иттар вере шинникв хьуне ме. Хабди дадар-бабари кIиркIан ттур духIуб акьуне, нагагь кумак хьасегьан пуна.
МуьхIталис, аргвай-даргвай арайил хьуне шиниккв, ттур духIуба акьуф. Хабди хIа вей, учин сагъвел цIуппе акьас, джандис кьуват хьас, зурбавелар акьас алучIай хьуне Шамиль. Iурдин вахттуни кьацIул лекарикес аруцай хьуне ме, гьемиштти хIа вей, сагъвел ай, зурба цIуппе йиркIв ая шиниккв хьуне Шамилакес. Кегъархьа вахттуни Iайи нехIекьинф, хъара зирингф, дамакъар кея, хIавелар кканеф хьуне ме.
19-пе асир Шамилан ттур ая вахтт э Северный Кавказдиъ. 1834-пе иса Имам Шамиль тастикь акьуне имамвелди, 25 истти имамвел акьуне Дагъусттандинра Чеченарин. Те вахттари Северный Кавказ хIисаб аркьайи дин ая мукь э пуна.
Садпе насихIетчи Шамилан хьуне Адиль-Мухаммад агъаф. Исарилди илдешвелар акьуне мебури. 20-ис верегунас гьер багварифас хурубар кея, дуньяйин гъавурди аяф хьуне Шамиль, хъара ми учис кIилди ягIар акьуне Iераб чIал.
Са вахтт вей Имам Шамилан гIешкъ хьуне Гази-Мухаммадан вегIзабурис йиркIв алиянас. Ахира китабарин, гIилмин хурубар атуна, хъучучIуне мусульман гIилми ягIар акьас (Мюридизм).
ДегIви хьуна арайи ппара гъалибвелар гъушуне Шамилан къушумди. Амма 1839-пе иса мебурис гудж йине Ахульго агъа хIуриъ.
Хабди Имам Шамилас Дагъусттандиас вес алчархьуне Чечняйиди. Мисаъ дуламиш вей хьуне ме Гуш-Корт агъа хIууриъ.
1840-пе иса Имам Шамилас унахъуне Иса Гендаргеноевский агъатти Чеченарин сардарвелди Чечняйиъ ая Урус-Мартан агъа шагьурдиди. Мисаъ Имам Шамил гIаттивуне имамвелди Дагъусттандинра Чечняйин. Кавказдин хьибудпе имам хьуне Имам Шамиль. Гьеми кьастт и Дагъусттандинра Чечняйин дин, гIедатар сад акьас. Гьеме иса ппара хIа зурба гъалибвелар гъушуне Имам Шамила.
1859-пе ис четин вахтт хьуне. Имам Шамиль архьуне душмандин гъилиъ. Амма Кавказдин дегIви милди ккиркIундава. Хъара гIуьфу истти хьуне къал-макъал. Шамиль файдине Москва шагьурдиди, мисаъ гьучархьуне Александр 2- дихъай. Хабди ме гьикуне Калугайиди учин хизанра хъай.
1861-пе иса хаб гьучархьуне Iуьрус паччагьдихъай. Имам Шамила тIалаб акьуне учис хIедждиди вес мункинвел тин пуна, амма мисс ахттигьар йиндава.
1868-пе иса 71 ис хьуне Шамилан, Императордис хабар хьуне Шамилан сагъвел адава пуна, йине гьемис ахттигьар Киевди вес. Хабди са исалас ачухъ акьуне мис хIедждал вес мункинвел учин хизанра хъай. Удигьай ме ушуне сагелай Стамбулдиди, мидас 1870-пе иса ме рукьуне Меккайиди. Са Iу ягъалас Имам Шамиль кIине. ИкIуная Мединайи аль-баки агъа мукьуйиъ.
Хизанар Шамилан : ФатIимат, Джавгьарат, Загьидат, Шуанат, Аминат.
Шиникквар: Джамалутдин, Гази-МахIамад, МахIамад-Шапи, Саид, МухIаммад-Камил.
Шибер: Нафисат, Фатимат, Нажават, Сафият.
Наибет Гасукаева
