Сайикес сасрайикди кедиша итталар дахьас ппара алучIуна кканде джаллабур.
Саддалара Iайи акьуна ккане кар – рубар йирхIуб (вакцинабур). Итталар дахьас вакцина кея рубар
йирхIай хъучучIуна хьимудна са верш ис хьуная. Лап дагь заманайилас мич э китаяри
хъвехъуьради музе акьу ликьаринра гарарин гIур агъадивай.
Амма ме кар инсанарис хатIа кеяф и. Иттар хьуна кIиб мункин и гиштти акьугуна.
18-пе асирди Эдвард Дженнер агъа духттирди атай хъучучIуне маларис вере ликьарин
итталарин рубар инсанарис хIекьдан Iае иттал дахьас.
1777-пе иса ме инсанди Лондон агъа шагьурдиъ садпе ликьарин прививка аркьа мукь
дахъуне. Са верш исалас ЛуиПастер агъа духттирди адихьуне садпе инсан далу давере
руб.
Агьал итталар давере рубар йирхIуб ке ппара ишламиш аркьа кар э. Ме рубар атафра
кедиша итталар дахьурай пуна э, руб йирхIугуна иттал алгъадизийина рехIети сагъ ве.
ГIуьфу исалас йицIу исалди дегьен гагь ве инсан рубар йирхIуттарис гимикIер (корь),
бугъма азар(дифтерия), банд вере иттал (полиомиелит) хъара сасра итталар давей, хубджи
вазар ккеттве грипп давей, брюшной тиф агъа бугъма азар девей.
Ке идже кар э шиниккв бабан фуниъ ами баба руб йирхIуна ахиран вазари, шиникквдис
кумак ве.
Шиникквдин ерхьи вазалалас ис хьасттегьен кумак ве ге рубукес. Исалас вартт хьухаб
шиниккв иттар хьубра мункин э. ДехIела бицIиттарис рубар ата вахтт алиланде. Ис
хьасттегьен шиникквдис гимикIер деве руб атайдава дава.
Агьалдин вегIдайи ке хIа идже кар э банд вере итталар дахьуб. Ме иттал ппара Iаеф э. Ме
иттали яваш-яваштти инсандин джан хъучадивас аркьа, са-сагелай Iае хьугуна эл гьатас
давей кIебра кехIей мункин э. Вакцинабур хьастти ме иттали шиникквар ккетархьас
аркьаф и.
Гьеме иттали э Франклин Рузвельт агъа америкайин хIаттикес инвалид хьас акьуф. Ке
удигьай ме иттал дахьас рубар-дарманар акьас хъучучIуф 1955-пе иса Дания агъа
хIуькуматиъ э. СССРдиъ – 1960-пе исалас мич э.
Агъал Iудара Америкайин континентара, хIапай Европайин хIуькуматариъра ВОЗди
полиомиелит адаваф хIисаб аркьа. Амма рубар-дарманар ме иттал дахьуб бадалди аркьай
аме.
Сур хIуькуматариъ ме иттал аме: Украинайиъ 1992-пе иса 27 инсандис хьуне. Ме иттал
рударилас гъайшаф идехIела, шиниккварин сивиъ агьарта буш акьу итталин вирусар гIая
дарман. Йис хъучучIа хьибу ваз хьухаб хьибугелай, са-са ваз гIартай; хаб йис хъучучIаф
исна сур хьухаб э, хабди 14 ис хьугунара. Ая хъара кIес акьу вакцинара. Мишттин
вакцина ишламиш акьугуна, иттал Iайи вейдава. Iайи вереф са-са шиникквдис э са
милиондигIас.
Хъихьуна вакцина ишламиш акьас хъучучIуф Украинайи э, хье авалан СССРдигI гIай уйи
хIуькуматарикес. Гьер са шиникквдис хьибу ваз хьугунара, якьу ваз хьугунара аркьа
вакцинация.
Джуре иттал, вакцинацибурилди ккеттархьуф – бугьма азар агъаф э (дифтерия). ДегIвин
вахттуни 1939-пе исалас 1945- пе исалди рукьуна бугъма азардифас 50 агъзур инсан кIине
100 агъзур иттархьуттарикес . Ме иттал ппара Iаф э. Фидегьен сагъ акьас алучIучира,
вершакес гIуьфу инсандилас йицIу инсандегьен луькIе. Ке Iайи ме иттал киркьваф гIуьфу
исалас ахтт иде шиниккварисна ппара яш хьу инсанарис э.
БицIиттарис ме иттал дахьас, вакцина ата АКДС агъаф, сасра джуре итталарикесра ухIа ме
вакцинайи: коклюшна столбняк агъаттарикес. Ме итталарикес дарманар акьас хьибу ваз
хьугъилди хьибугелай са ваз гIартай; хаб 18 ваз хьугуна, 11 ис, 14 ис, 18 ис хьугуна хабра
аркьа. Ме итталарикес ухIас хIаттарис гьер 10 исак цIае кIилиастти дарман акьуна кканве
(ревакцинация).
Амма хIапай инсанари аркьай дава. 2003-пе иса хъуттурфугуна, са пай инсанарифас дала
гъадивас верегъилди адава ме Iае итталар, нагагь гъайшина хьучин. ДехIела хIа пай
бугъма азар вереф хIаттарис э.
Хьесра акьуне агъай фикьасе бугъма азар дахьубас дарман?
Батитай Габибулаева
