Хьуне агъа, хьундава агъа са вилаятин паччагь. Уч яшарилди джигьил ичинра, дадра дахи
кIина мин гардандиъ архьуная алтухъ джандин сагъвел адава бабра, училас бицIи чира,
учис кканчира-дакканчира, вейчира-давейчира, кIилди вилаятин джувабдарвелра. Гьер
ягъа вей аларуцай хьуная ме учин мулкарил, найисаъ фи хабарар, иджвел-Iайвелар айчуга
аркьай.
Ягъарикес са ягъа гьемиштти аларуцуна, мулкар ахтармиш акьуна вере вахттуни, аргвая
паччагьдис са дагьарин кIенаъ укъая Iу илан. Сад джагварф, садра кIареф. Хъуттурфанди
гъузуная ме. Джагвар иландил гудж алгъархьай агухIела, агь кафир, вун ле кIине пуна
ттур акьасттава зун пуна фикир хьуне мин. АлайчIуна хIейвандилас, йирхIуна ханджал,
кIине кIаре илан. Ачадаркуна хъуттурфуна михъра, алайшуна уларилас хIа негъвара,
кичушуна гъванарикк, ушуне джагвар илан.
ГIуьбехъми рукьуна хулади, гунира IуьтIуна гъархьуне паччагь. Iуьшан са арайи ахунра
бегьем хьуна, улар дахъу вахттуни, уч ая хулан раккан багулив агуная мис гъузуная са
идеми. Са багулихъас мин йиркIураъ гучIра архьуная, сасра багулихъас мис тамашра
хьуная, къаравуларис дагуна фиштти ачадине пуна.
— Е инсан, зе назир-вазирари вун гьемич фиштти ачатуне? — хабар гъушуная ми.
— Зун гебурис аргвафттава, — пуная къариб инсанди.
— Идегуна фи э ве ккане-дакканвел? Фикьас адинафе вун?
— Накь гьеме фулан мукьуйиъ вас иланар укъай агунев?
— Агуне.
— Гебур иланар давуйи, ханар и, икьрар акьуна айчIуттар. Нае хан гъалиб хьучин, гьетис
сасрайин девлет хIуьлал акьасе пуна. Вун люкIеусаккес хъутар акьуне мусульман хан.
Гьете хандис вун адина ккандея учин мулкариъди, учивас вере са иджвел акьас, е
дахьучин са савкьат вас багъиш акьас. Дайдеб кьабул аркьайдава. Багамингуна шаб вун
гьете дагьарилди, ма вас ханджалра. Ме ханджалилди йирхI дагьарис. Дагьар Iу пай
хьугъилди фиттихъра хъуттудурфуна ачаях. Са хубджи гьаттушуна алчархьасе вас зе
кума.
Багамин вахттуни, бабасра ччиччисра чун сагъ зун саламат пуна, учIуне паччагь рекъуьъ
хъай учин назир-вазира. Ханджал йирхIугъилди, са ун хъай Iу пай хьуне дагьар. ХIеракат
акьуна паччагь ачушуне. Дагьара алчушуна цIуппе гъван хьуне. Паччагьдин хIейванра
фай пушмалди хулаъди адине мин вазирар. Ме хабар унихьуф, мертти ахуниъ архьуне
баб, Iешай илгуне чи.
Вея паччагь хандин мулкариас тич. МуьхIтал хьуная ме, учин вилаятиъ цул и, мебурин
усаъ ая батIарвел агуна. АлатIуна гъаз, рахвай джакьвна билбил, ппара ухьтанди ахьуная
мебурин ватан. Са кьадар рекъди ушуна, аргва мис ме кума. Ачушу арайи, аргва мис
училди Iуьшуй адина уйи идеми. Ушуне мебур Iудара хандин хулади. Ме адина агуф,
гъагьархьуна архьуне мин гардандиъ са Iуьссе идеми. Завал акьуна учин халкьра, ачмиш
акьуна хIа суфрара, ккийиная ханди хIаягъ. ЙицIу-цIегIуьфу ягъди хьуная мебур Iелди,
ухай.
— Хан, вун сагъ акьурай! Зе баб, зе чи ппара гъамлу э зун мич ушуна. Зун гьал ушуна
кканде хулади, — ахира пуная паччагьди.
— Джан кIиркI, зун рази дава вун лиштти ушубал. Пул йичин, вунра паччагь э, вахъ хъара
алтухъди хъахьасе, къизилар йичинра гьелиштти э, е мал, е дахьучин сасра девлетара вас
герек дава. Зун фикирлу хьуная вас фи ирцIанагьан пуна. Захъ са руш хъая, гьеге руш йисе
зун вас. Амма зе кIиркI, зе рушаъ е улара аяфттава, е гъилара гьафттава, е лекара ккидава.
Рушан йиркIурас даккан акьунара идже верефттава, – джуваб акьуная мис.
— Хьурай сара, — пуная ми учин йиркIураъ гучI аявелди.
— Гьара къари, унахъ хье рушас, — пуная ханди.
Фикир хьуная паччагьдин, яраб фи Iеламат эгьан ме, е улар адаф, е гъилар гьадаваф, е
лекар кидаваф. Чиппилди атти рушан батIарвел, такабурвел агуна, шад хьувелди хандин
ахттилат кIваласра ушуне мин. ЦIакIинара акьуна, хъара са ваз сара алттушуне. Хаб са
ягъа адине ме хьижардадан хулади.
— Хан, вун сагъ акьурай! Зе халкь, зе багу-кIилинттар ппара тафиргъанди ахьасе, ве
ахттигьар фай зас кканде зе хизанра хъай рекъуъ учIас.
Айчин хьурай пуна, учис фидегьен четин ичинра руш фатас, мебур хулади рекъуьл акьуне
ханди. Дагьарис ханджал йирхIугъилди рекъ ачухъ хьуне. Мебур айчIугъилди, фера адаф
суман хабра алчатIуне. Паччагьдис аргвая, учин вилаятиъ гьучархьудегьен инсанар кIаре
кунара аликIуна пушмалди ая, язанар аркьай ая джагвар вецаракехIьей кIаре акьуная. Фас
э чвас хаджалат кеяф пуна хабар гъушуттари джуваб аркьа мис:
— Че паччагь дагьари кичадивуна кIина хьибу ваз э, кIилди вилаяти ярс дивая гин.
— Зун чве паччагь э, — агъа ми, — ушуна хабар тин зе бабасра, ччиччисра зун дакIина
аме пуна.
Ме хабар унихьуна хIа пай шад хьучинра, сад-Iуд даккан хьуттара аве.
Са ягъа, багьанабур акьуна, хъаттгъа паччагь мишттин са хулаъди учин дусттура.
Усттулихъ экьуна шуьрбет ая исттикан сивихъди рукьагунас, фиштти аттархьуфчинра
дагIай, адина хьира йирхIуна ахъарта паччагьдин исттикан, кIенбагв варттал акьуна
усттулинра, хъай учин шуйра ве хулади.
— Вун зун беябур акьуне халкьдин удигь, — пуна йирхIуне паччагьди хьирас.
Вахттар алттушухаб, хьуне мебурихъ са кIиркI. Хьибу ягъ алттушуф, хулан джил Iу пай
хьуна агъархьуне цIа. Агвар акьуна паччагьдисра, фадихьуне хьира шиникквдин дукур
цIигIди. Гавурдин руш, вун зе кIиркI ухIас дакканди фадихьуне пуна, хабра йирхIуне
хьирас.
Хъара са гагьарилас хьуне мебурихъ Iудпе шиниккв. Мера хьибу ягъалас, агвар акьуна
паччагьдисра, хаб гIихьуне цIиъ. Агь вун чIирхIе зад, фи кар хьурай ме ягъди хьудегьен
шиникквар цIигI гIихьай кIес аркьай пуна, ппара Iайи йирхIуне хабра. Хабди кIвал хьуне
паччагьдис хандин чIалар зе рушас даккан акьуна идже хьасттава пуна. Ме арайи ачадине
хьир. АликIуна учин джуре кунара, учин дада йи ханджалра фай.
— Паччагь, вун сагъ акьурай! – пуная ми. — Вас зе дада фиштти пуни? Е зе рушаъ улара
аяфттава, е гъилара гьаяфттава, е лекара ккеяфттава. Даккан акьучинра идже хьасттава
пунив?
— Пуне, – джуваб акьуне паччагьди.
— Улар адава агъа чIал и зас хабар хьуб вас ве дусттура агъу ирцIангуна. Лекар ккидава
агъа ахттилат зун ваалди са дакьикьайин арайиъ завулас аттархьуб. Гъилар гьудава пеб и
зе шиникквар зун даухIуб. Зун хье шиникквар цIайилди давуй йиф, ге зе баб и. Вун сагъ,
зун саламат пуна, тIагариас алттушуна, гьишине ме. Паччагь илгуне гъамлу хьуна.

Салихат Малагусейнова