Зе фикир идегъилди, инсан яратмиш акьугъилди ке удигьай мис IуьтIанас ягIархьу задарикес сад якк э. ТабиIетин иде-дава мехIсулар емишар IуьтIучира, мебурин гаш атIуб алтухъ вархайихъди дивайдавуй. ДехIела лидегьен вахттар ккеттудушуна ягIархьуне инсандис гIурч акьуна вехIши хIайванарин, нахширарин якк IуьтIанас. Якку инсандин джандис зейдайи кьуват ирцIанди. Вахтт гIартай IуьтIугуна муфеIетра ппара кевей.
Вей-вей инсанарис ягIархьуне гьер джуьрайин хIайванар, нахширар хулахъ ухIас. Сур некк, якк бадалди, сур гъурагъал бадалди.
Амма гьалдин вахттари яккун ямаг хъадавай са ягъара кегьей экьвас вей андава. Хайирдихъ зарарихъ хъуттудурфуна ппара Iелде якк. Ке дахи фун кецIасра аркьа ме ппара гагьдисттегьен гашра артIа, ацIуна витаминара гIаве мигI.
Яккаринра гьер джуьрабур ая: инсандис иджвел кеяттар, Iайвел ппара кеяттар. Нахширарин, балугъарин яккар хIисаб аркьа ппара хайирна иджвел кеяттар э пуна. Мебур фидегьен IуьтIучира алтухъ зарар ирцIандава инсандин джандис. Малдин, хIуппалан якк бицIиди чIукь акьуна кканде IелеттаригI. Фас пучин мишттин якк къекъи хIисаб аркьа. Хьудегьен IуьтIуна кканде джигьил малдин, джигьил чаравайин якк.
Инсандис учисра джигьил вахттуни ппара герек э яккун ямаг. ХIа вере организмдис яккун муфеIет ппара э. Яш хьуна инсанарис алтухъ лазим дава чаравайин, малдин якк. Ме къатти ая инсанари кьаниIет акьуна кканде яккус.
КIилди дуьйиъ ке ппара ишламиш аркьаф малдин якк э. МигI гIая инсандис герек идедегьен кIилди аминокислотабур, питательный, минеральный шейъэр, цинк, железо, В группайин витаминар, Е, Н, РР.
Iудпеф чаравайин якке. Чаравайин яккугI холестерин чIукь э гIаяф. Мин гIаневел ппара ичира, латуйин муфеIетра ппара э. Витаминарна минералара ппара гIаве. ГIая чаравайин яккугI калий, магний, йод, железо, В группайин витаминар. Чаравайин рудж идже ве простудный итталар хьуттарис иммунитет цIуппе акьас. ГIанан, хъарфунин итталар ая инсанарис ме хIел акьас къекъи э.
Iу агъзурна цIемуядпе иса ахтармиш акьуне нае хIуькуматиъ ке ппара ишламиш аркьайчин якк, джуьревел дакьуна пеI, мал, чарава пуна.
Садпе мукь хьуне Америка. Мебури са инсандин кIилил иса ишламиш аркьа верш килав.
Iудпе мукь хьуне Австралия. Мебури са инсандин кIилил ишламиш аркьа ерчIцIурна гIуьфу килав.
Хьибудпе мукь хьуне Аргентина. Мебури са инсандин кIилил ишламиш аркьа ерчIцIурна са килав.
Израильдиъ — майцIурна са килав, Бразилияйиъ - ерцIурна гIуьфу килав, Китайдиъ — ерцIурна хьибу килав.
Хье Россия хьуне ерчIудпе мукьуйил. Мебури Iелде ерхьцIурна Iу килав.
Ке чIукь якк Iелеттар хьуне Эфиопия – ери килав, Бангладеш – якьу килав, Индия – хьибу килав. Мексикайин кухнябуриъ хIезур аркьаф Iари яккун ямагаре. Гьемиштти Дагъусттандиъра ппара ишламиш аркьа якк. Якк гъуршангуна ягIай кканде фишттинф ичин, гьинафас гъуршанчин. Ме кардилас ппара шартIар аслу э.
ХIурин мукьуйиъ рехIет э, хъуьсу ягIа инсанаре, сайи сайис алтухъ Iемалар акьасттава. Шагьурдиъ ме кар четин э. Iемал акьучира, кIилна рудж аттивас хьасттава.
ДжемеIетира ме кардис рекъер джиркIенди ая. Хье хIуькуматин ке хIа зурба дуьканарин сеть э «Магнит». Ме дуьканарихъай икьрар хъитIуне Дагъусттанди, чиппин чаравабурин якк мебури кьабул акьуна масса йисе пуна. Кканчин кIилин джандакардалди, кканчин музе акьуна хIел акьу яккар зейдайи хъатасе ме дуьканари. Фиштти э пучин, хье хIуькуматин гьер мурттариъ хьибу агъзурна муя верш дуькан ая мебурин. Ме дуьканариди са вахттуни цIехьибу миллион кас ачаве.
Ме кар иджвелихъди хьасе хье шагьурарин джемеIетисра, дуьканчибурисра, хъара хIуппар ухIай масса ирцIан фермерарисра. Яккулас гъайри хъара Дагъусттандиъ авере джуьра натиджабурихъасра кканди ая мукьул вахттари икьрар хъитIуна къулар дивас, гьемиштти кьабул акьасе пуна.
Iу агъзурна къадпе иса хьуне «Россияйин тIемар» агъа конкурсдил Дагъусттандин мертте гьавайил ухIуна хIа акьу чаравайин яккар. Мисаъ кегъучIуна арайил аде сур джуьре натиджабура садпеттар хьуне. Миштти идегуна мебурис хIуькуматин базарариъра чиппин мукь джикIине.
Салихат Малагусейнова
