Фи э гьер инсандис хулан хизанар? Ме суалис гьер инсанди джуваб йисе учингъилди, фиштти ме гъавурдиъ архьайчин, аргвайчин, фидегьен багьа ичин хизанар. Дуйил инсан яратмиш хьухаб ке удигьай мис аргваф хулан хизанар э. Хизанар пегуна ме: дад, баб, чияр, чуппар, хабди аме багу-кIилар. Хизанар — инсандин Iуьмур башламиш аркьа фундамент э. Гьер хулан гIанаъ аве чиппин иде гIедатар, тIулар-тIабиIетар.
Инсанарин хасиятар суман хизанарин гьавабура гьер джурайинттар ве. Аве хизанар элхъенди, дурхIай ягъди ачухъди аяттар, аве алтухъ гъудургъаттар, фиттигIра гIачудучIаттар, адивуттар. Са чIалалди, гьерттин учин са гьава фаяттар.
Валад хулаъ хIавере гагьди ми хьед дива бембег суман кидива хизанарин хасиятар. Учис аргва иджвел-Iайвел фарцанде. Валад исалас иса хIавей тикрар аркьа (повторяет) хIаттарин тIабиIетар. ДехIела агъаф, хулаъ фи кар-лихун алчархьучинра шиниккварис аргвай гъургъуб-алухIуб акьуна ккандава. Шиникквдис фишттин нуьхIуьбат–хIуьлмат хизанаригI агучина, гьегиштти учин хулаъра хьасе.
Бина кIилиас цIае хизан башламиш аркьагуна, рушра, кIиркIра гьерф хIахьуна аве учин хизанаригI. Гьерф вардиштти аве чиппин хулан тIабиIетарихъди. Гьерттин са хасият ягIархьасттегьен са чIукь четин ве. Мисаъ ке Iайи герек идеф сабур э. Хулан гIанаъ ягIай кканде гъургъас, йиркIв алиянас, сад-сайис агъаф унихьас. ГъалатIар давереттар фушра адава, амма хизанарин арайиас фи кар, лихун алчархьучира нуьхIуьбат фадихьуна ккандава. Джигьилар гIевамвелди, нашивелди тегIди хьуна хизанар далгъванас алучIа арайиъ шиникквара ай. Шуйна хьир алухIугуна гьерттин хиял ве тахсир кеяф учик дава пуна. Гьерф Iари учихъас фикир акьуна ккандава. Сагелай хизанар хьуна са усал хьугуна, ке удигьай арайиъ ахьуна кканде сад-сайис хIуьлмат. Ме кардис хIекь–нехIекь, идеф-даваф ягIар аркьай кьабахъ хъай кканде Iекьул кея хIаттар. Мебурис сабур йина кканде, дагIаф ягIар акьуна, нехIекь идеттихъай дузди гъургъуна, хизанар цIуппе акьас алучIуна кканде. Аве сагъилдира мутIегI акьас дахьуна далгъван хизанара. Миштти идегуна хIаттар гIахъуна гьайчIучира арайиъ ая шинниккварис ме кардикес зарар хьуна ккандава. Дадна баб хъай андавайчира шиникквдис герек э Iудара.
Мисала аяфе: «Дагин хатир дахьучин, руджуран хатир хьурай». Авала фидегьен четинди айчира алучIайи ккихас, хулан хIуьлмат нуьхIуьбат ухIас. Агьалдин джигьиларис ккандава са четинвелдикк, азиятикк ккихас. Дадар бабаринра ая ме кардин къалат. Iекьул йина хизанар цIуппе акьас алучIайдава. Гьерф учин валадихъас хъагъишина сасрайик багьанабур кикIас алучIа.
Инсанарин гъилариъра манатар ппара хьуная, сайисра ккандава аккезиянас. Хьертти джиркIенде учис рехIетин рекъ.
Хизанарин арабуриъ гъургъубара, дакканвелара, алухIубара верефе. Амма фи кар, лихун алчархьучинра, джалла хизанар сад хьуна аттивуна кканде маслехIет раккахъди аттдафайшуна.
Гьер са хизандин мурад э ухIуна хIа акьуная валадар дуз рекъуьъ архьуна хулас, хизандис вафалубур хьуб.
Луиза Гусукаева
