Iеламатин батIарф, багьаф агубарис хIисаб акьа Каспийский хlуьл. Ке Iайи хьес герек идеф, хье хlуькуматис суман, хъара джуре хlуькуматарисра. Мишттин ухьтан мукь аяф хье дуьйил сад э. Гьер инсандис хъуттурфугуна тамаш ве, хIуьлин ухьтанвелна шинихIвел.
Каспийский хlуьл э пуна ттур хьунаяф, хьибу агъзур исан кьабахъ, хIуьлин багулив дуламиш вере каспии агъа тахлукьдихъас э. Ппараттарис тамаш ве тарих, нандиас хьунаяф ичин Каспийский хIуьл. Амма са пайдис далара ягIайдава ме хьунаяф Iуьракес идеф. ЦIехьибу миллион исарин кьабахъ ме мукьуйиъ уйи агъа океандин кIен. Хуппай табиlетиъ вередегьен хьед алчадибари, джилар ттуттубари хъара джуре Iеламатари хьуная агъа гьава сувар. Идегуна джуре хьуная Сарматский хlуьл Средиземныхъас.
Алттархьуная гIуьфу миллион ис, Сарматский хlуьл хъара пай хьуная, хьед гъурзан Iуьрар хьуная Каспийское хъара Кlаре хIуьл. Хъара Iезаматин ппара ккеттвей хьуная вахттар, хъара кеттархьай хьедар. Iу миллион ис алттархьухаб, Каспий кIилди кьатI хьуная океандикес. Тегунахъасхаб цае кIилиастти хIа вей хьуная хьед. Идегуна тарихи икьрар акьая, хаб уьркIевел ппара верегуна, IирIевелра Каспийский хIуьлин ацун гелай духlуба хьуная. ЯгIайин ягъас Каспийский хlуьл ке хIаф хIисаб аркьа. Ме хIуьлигI гIачавейдава сасра Iуьрар. Ке хIа уьркIевел са агъзурна къанна гIуьфу митIри. ХIуьлин кIенаъ ая нафтт хъара газ, кьиматилди алцухаба йицIу-къад миллиард тонн.
Каспийский хIуьлигI гIачавея са варшна хьибцIур нецIв. Ке хIа нецIвар Волга, Урал, Терек, Самур, Сулак, Эмбу, Куру, Артек. Ке хIа нецIв гебурикес э Волга. Каспийский хlуьл йицIудтти хIа э Азовскийдилас майданвеларилди, якьудтти вартт э Джагвар хIуьлилас IирIевелди. Ме хIулиъ са-са мукьарик хьеттик кьел кедава.
Хье хlуькуматин арайиъ Каспийский хIуьлик кикъуная хьибу регион: Дагъусттан, Астраханская область хъара Калмыкия. Сасра хIуькуматарикес: Азербайджан, Казахстан, Иран, Туркмения. ХIуьлил мерккв алиянде гъванкIар хъая багвухъ. Меркквуран гьававел къанна гlуьфуд-хьибцIур, ке ппара яхьцIур сантиметр.
Хье хIуькуматин джемеlет суман хIуьлихъ вей аве сасра хIуькуматариасра. Дагъусттандин хlуьлихъ адиная туристар рази хьуна ве инсанари аркьа иджвелихъ хъуттурфуна. Амма инсандис иджвел аркьа гlедатар са варшна къа исан кьабахъ аяттар э. Гьетегунанхаб мисаъ сагъ аркьай минеральный хьеттарилди, бетIурилди. Хъара мисаъ ая кьацIра кlидиркlвадегьен къумун инсанарин эл ккерта мукь, тегIди ибгIа вере хlуьл. Амма эхIттиятилди яIар ахъуна кканде, вархаъ гIачадавей, дахьучин ппараттар адивай аве.
Хlуьлихъ вес ве майдин вазалан яIаниъ, хьед ибгlа аве къанна якьу градусилди. Ме вахтт иджеф хIисаб аркьа хъара балугъар фарцанттарис: лещ, вобла, сазан хъара са идже кикъва къармахик кефаль, сельдь. Хьидана балугъарин икра аттивуна фачиянди аве завударис. ЯгIайин ягъас Каспийский хlуьл ке хIа Iуьр хlисаб аркьа, идегуна учин къайда адавадегьен хIавелдихъас гис хlуьл агъаф.
Жавгарат Хамазаева
