Инсандин Iуьмурдин тарихдиъ ппара заманабур вегIдабур исар-вахттар алайшуная. Гьер са вахттуни алчархьу четинвелари, акьу загьмати инсан вардиш акьуне кардихъди. Карди ачмиш акьуне Iуьмурдин рекъ. Гьер са цIае кар алчархьугуна ягIархьуне ишламиш акьас гьер джурайин шейэр, лазим иде деликар. Ке удигьай лазимвелдис ишламиш акьуне гъванна кIур.
КIур Iеламатин, инсандис хайир кея тIабиIети йиная нуьгIмат э, ишламиш аркьайра лап дагьзаманайихъас хаб ягIайин ягъаракехIей э.
Удигьай гъван ишламиш акьас хъучучIучира амма кIуранин лазимвел алтухъ хьуне инсандис, фас пучин кIур дуьхьу шейъ э, хъара ишламиш акьасра рехIет э гъвандихъ хъуттурфуна.
Сифтта кIураникес акьуне хьибу шейъ яшамиш хьас джигагь, гIурчади вес яракь, хъара кутал джил арайил акьас (даркас).Джигагьис ишламиш акьуне кIуранин къаркна кутIулар. Хабди акьуне къабар ттурар хъара сасра джурайин хулахъди ишламиш акьас вере шейэра. КIуранин шейъ хулахъди ишламиш акьас мункинвел айхьуная девлет хъая хизанарис суман касибарисра. Амма кьвачIа хъая инсана рин гьунар хьуная ишламим акьуб фурсунин батIар накьиш кея къабар. Хулади адиная хIулматлу гIалашуварис ямагар агьиланди хьуная фурсунин къабариъ. КIвал акьасе тарихдин хIекьвеларилди 3-пе асирди НуьхI пайгъамардин заманайи финикдин кIураникес акьуне Iеламатин гами (Ковчег). Ковчег аркьай хьуная 40- ис. Кьайдабур 24 метри ирIевел 150 метри ирхевел алеф. Гьелбетта те вахттари кIуранихъай кар акьас ишламиш аркьа гъиликк лазим иде деликар, сенегIетар алтухъ адава вахттар хьуне. Ке удигьай кIур арайил акьас хъучучIуне Китайдина Египетдиъ. ХIисабарилди III-IV-асирди.
Те вахттари ке зурба кIуранин кесппи кея усттабур ахьуная Еипетдиъ. БатIар Iеламатин чишна але (накьиш кея) сундукьар, шкафар, къабар, эркьва курсибур хъара сасра хулахъди лазимвелдис ишламиш аркьа шейэр аркьай хьуная мебурин усттабури. КIуранин усттавелдин кесппибур гьер миллатирихъ хъая, миштти идегуна гьер мукьариъ шагьурариъ ая кIураникес акьуная хулар, дараматар.
Хье хIукуматиъра ая лап авалдин фурсунин кIураникес акьуная хулар, дараматар. Сифтта Кремль акьуне 1156пе иса. ЯгIайин ягъас хье хIуькуматиъ гьер шагьурариъ, районариъ, хIа хIурариъ арайил аркьая гостевой домикар кIураникес акьуная бицIи хулар, гъурбатиас варха мукьариас адиная инсанарис туристарис эркьва мукьар. Хьес ягIа мишттин фурсунин батIар хулар туристарис акьуная хье агъул райондин Дуьхьел агъа мукьуйиъра.
Заманабур вахттар алттвея кIуранин кьимат гуландава.
Наибет Гасукаева
