Е ранг алдаф, е тIем хъудаф, е ниъ хъудаф — фи э ме пучина джалайи пасе хьед э пуна. Фиттис э гьан ме герекф пуна хабар гъушучин, пас хьасе джалла дуьйил аледегьен инсанарис, нахширарис, IуькIерис, кIурарис, джиларис, хъара сайиштти аркьа курарисра.
Ме нубатиъ зас ахъакьас ккандея фидегьен кьимат айчин инсандин джандиъ. Дуздин сан аттивас дахьучинра, инсан уч хIапай хьеттикес э. Са кьайдайин яш хье инсандин джандиъ ая ерхьцIурна гIуьфу процентилас вартт хьеттин, хуппай самуз яш хье суман инсандиъ ерхьцIур процентилас ахттдала авейдава. Яшар ппара хьудегьен, хьедра амилгвандава джандиъ.
Гьалдин гIелимари агъа, хIапай итталар инсандил алгъазиланде джандиъ хьед чIукь хьугуна. Хьетти кумак аркьа IуьтIу емаг хIел акьас, кумак аркьа дамарна табар мертт акьас, хъара дуьйин гьава духIуба хьучинра джандин ибгIавел къайдайи арта.
Ая сан хьед чIукь хьегун фиштти духIуба вейчин инсандин гьава:
— Iу процент чIукь хьегун ахункерхьеф суман гьава гъадарка,
— йицIу процентилди чIукь хьегун эл гьуркIайдава, кIилариъ Iуьр аркьа,
— къа процентилас вартт чукь хьегун инсан кIебра мункине.
Хьед ухубанра ая кьайда. Са ягъа инсанди ухуна ккандея Iу литIри хьеттин, са вазала аттархьа ерхьцIур литIри. Амма алтухъ ппара ухубра иджвелис дава агъа духттурари. Фас пучин ппара ухугуна гIанра алгъатIаргIа, йиркIвна мавунчаркквар алтухъди ппара кар аркьа, хъара муфеIэт кея микроэлементара адагъа джандиас. Миштти дахьас гьер инсандис учин кьайда ягIай кканде уха хьеттин.
Гьер ягъа инсандиас хардж вея са кьайда хьеттин. Дуьйин гьава кучи идегунара инсандиас хьед ппара айчIвайра э, айчIуф суман гьегиштти ухайра э.
Фиштти пучира гьер инсандин хьед ухуб учин джанди ккан акьубалас аслу э. Сур инсанар ая фидегьен гьавайиъ кучи айчира хьед духаттар, сур ая хьед фадавай экьвасра давереттар.
Хьед фадавай инсандивас дуламиш акьас хьасттава дуьйил. Джандин муфеIэтис ухуб кидавай, инсанди хулан курарисра ппара ишламиш аркьа хьед: Iелеф акьас, кунар Iуьччанас, къабар Iуьччанас, бустанариъ узудегьен мехIсуларихъ ахъатас, хъара сае курарисра.
Хъара идже хьаси джалла дуьйин хьеттар мерттира идехаб. Амма джала усариъ миштти дава. Мертти даваф кидавай, хIа пай хьеттар кьеланттар э, фас пучин хIуьларинттар идехIела. Гишттин хьед ухасра вейдава, мехIсуларихъ ахъатасра. Кьелан хьед санайайиъра ишламиш акьас вейдава.
ИдехIела кьел кидава хьетихъ хъучархьаф адава фера. Амма кIилди дуьйин хьеттар алчихьучин хьибу процент э аяф мин. Гьегикесра хIапай гьавабуриъ ая мерккваре, ера джилин кIенаас вея хьетар э. Гебур кидавай хъара хьед такьванра аркьа удигькIил акьун инсанди учи.
Са чIалалди, гиштти дахьас гьерттис ягIай кканде хьеттин кьимат. Мин мерттвелра ухIуна кканде.
Батитай Габибулаева
