Хьуне агъа хьундава агъа са сукъур паччагь. Фидегьен духттурарис унахъучира сайивасра сагъ акьас вей давуйи ме. Са ягъарикес са ягъа бадилхьуная са джирехI. Хъуттурфуна паччагьдин уларихъ, пуная ми:
— Зас ягъа ве уларис кумак аркьа дарман, амма тихъди инсандин гъил рукьай адава.
Шад хьуная паччагь.
— Вун зас уп, нандиъ ичин ге аяф, вере инсан джикIина зун гьикасе.
— Айчин хьурай, — пуная духттура. Джагвар хIуьлиъ ая IурчIе балугъ. Те балугъин иилди Iашас акьуна чаппар алихьучин, агьадисе ве уларин Iекв.
Ме чIалар унихьуфна сад, унахъуна учин кIиркIасра, завал акьас акьуная джалла балугъар фарцан идемар. Хъай ме идемара ях те хIуьлилди пуна, буюрмиш акьуная учин кIиркIас. Фацен те IурчIе балугъ. Ушуная мебур завал хьуна хIуьлилди. IурчIе балугъ фацуттис йисе пуная лап хIа савкьатара. ГIихьай хьуная мебури балугъар фарцан чарч, амма мебурис ккане балугъ гIавейдавуйи. Аядегьен балугъар фацуная мебури, герек балугъ фачадархьай. Ахирахъди гIаттиву чарчуъ уйи IурчIе балугъ. Хъуттурфуная паччагьдин кIиркI балугъихъ, мин батIарвелди багь атIуна гъузуная ме. Мин кIил алдартIайдалара, зас зе гъил гьатIас рехIете пуна хиял ушуная мин йиркIураас. Айчира, дадас дарманис герек идехIела чара адавуйи мис. Мин кIил алдихьас ханджал завариъ агъату арайи, балугъ гъургъуная инсандин чIалалди:
— Маркьа ве йиркIураъ ая кар, зун вас герек хье вахттуни кумак акьасе.
Фикир акьуная кIиркIа: беликин джирехI гъалат идефхьасе. Баджат мин уларин Iекв ахьадис идефхьасе. Фатасе зун ме, мидегьен ухьттан балугъ пуна, гlихьуная хаб хIуьлигI.
— Нагагь ме кардихъас ппаччагьдис хабар хьучин, зун чве кIилар алдатIасе, — пуная ми учихъай адина идемарис.
Мебури хIуппурар акьуная пас дава пуна. Йина мебурис савкьатара, пулара, фатуная джаллабур чиппин хулариди. Хулади адиф, кIиркIа пуная дадас:
— Чавас вереттар чин акьуне, амма балугъ фацанас хьундава. Пушмалхьуна, Iешуная паччагь. Негъвар адайшуф, хъара Iайи Iуьр акьуная мин улари. Алттушуная вахттар. Са ягъа бадилхьуная шикат аркьай са идеми, ахъакьуная паччагьдис, фиштти хаб фатун ичин балугъ. Гиран хьуная мис кIиркIа акьу кардикес. Буюрмиш йиная учин кIиркIан кIил алдигь пуна. Джаллабури миннат-тIалаб аркьай ахьуная, маркьа лишттин кар агъай, айчира сайинра чIал унихьай адавуйи мис.
— Зе кIиркIас зун кIина кканди уйи, учикес паччагь хьас, гьал зе удигьай кIесе уч, — агъай хьуная ми. Хаб тIалаб акьуная халкьди паччагьдикес кIиркI адикуна варха усарихъди гьикагъилди. Рази хьуная ме, адикуная кIиркI.
Е хIейван, е Iеле гуни йина адава ми гиранди кIиркIас. Хубджи вахттар хьуная мин рекъуьъ, са вахттунилас аттархьуная ме джагвар хIуьлин къирагъихъди. Гьучархьуная мис уч суман са джигьил шиниккв. Хъай верегъилди маслихIет акьуная мебури. Са вахттунилас хабар гъушуная ме шиникквди:
— Фи кар-пешайин эйеси э вун?
Ламус хьуная паччагьдин кIиркIас, амма фера ягIайдава пуна джуваб йиная. Зас ягIаф Iари хIейван гьатасра ттаккрабуриас йирхIасе.
– Фера акьасттава, — пуная мин илдеша, — зун джирехIвелар аркьа, хьин весе гьер деребуриди, шагьурариди, зун къазамиш акьу пул хьин пай акьасе Iударис.
Са вахттунилас аттархьуная мебур са хIа шагьурдиди. Мисан паччагьдихъ хъахьуная ери истти дагъургъа руш. Ме сагъ акьас хьу инсандис паччагьди йисе агъай ахьуная хьирди. Амма сагъ акьас дахьуттарин кIилара алдатIасе пуная ми. Ппараттарис кканди ахьуная ме учис хизанди гъас, амма сайивасра сагъ акьас давей, кIиларивас вей ахьуная мебур. Шиникквар шагьурди ачади арайи, алайхьай уйи сайин кIил. Фи акьуф пуна ахтармиш акьу арайи, ахъакьуная мебурис фи кар ичин мисаъ аркьаф. Ме ахттилатар унихьуф, хъай учин илдешра, ушуная джирехI паччагьдилди.
— Зун ве руш сагъ акьас адифе, — пуная ми.
— Ве удигьай ппараттар адина, сагъ акьас дахьуна, зун гебурин джаллабурин кIилар алайхьуне. Вун джигьилди аме, зас Iегвалди э ве кIил алайхьас, — пуная паччагьди. — Вас иджеф адава ве рекъ акьуна ушуб.
Айчира учинттил гъузуная ме кIиркI, зе ухьттанвел фи э заалас удигьай кIеттарилас агъай.
— Завас сагъ акьас дахьухаб, джаллабурихъай алдатI зе кIилра, амма зас агвас кканде ве руш, — пуная ми. Фацуна учихъай ая паччагьдин кIиркIан гъилра, ачушуная мебур рушалди. Паччагьдис ппара тамаш хьуная, фи акьасегьан пуна мебури. Хъай учин лукIара, джинихьуная мебур рушан хулаъ хъикIенас.
Ачаде шиникквари са чIалра пуна адава рушас. ДжирехI, гьучушуна къизилдин чирагъди, салам йиная. Ме чирагъ рушас учин баба йина савкьат и. Учин баб кIехаб, руша гаф йиная ери истти гъургъас дава пуна.
— Ягlа зун вахъди адиная гIалашуй э. Зун вас ахъакьасе са хIикат пуна, — башламиш акьуная джирехI кизилдин чирагъис ахъакьас хIикат.
— Са ягъарикес са ягъа вей ахьуная рекъуьъ кIуранин усттана, кунар дуьркьан усттана джирехI. ДарагIди рукьу вахттуни хьуная Iуьш. Джаллабур хъай гъархьучин хьин нахширари IуьтIанасе, пуная мебури. Хьин нубат хъихьуна гузурвел акьасе. Алгъурзанди верегъилди хьуне кIуранин устта. Ми, учис ахун алчадавес, акьуная кIураникес кейцIуна руш. Кегъикуная ми алгъузанас кунар дуьркьанф. Агуная мис кIураникес акьуная руш. Учин эл ккетвес, гъушуна рубна хаятIна кьумаш, дуькIуная берхIем. Хаб нубат хъучадиная алгъузанас джирехIдин. Куранин руш агуф, суьхIуьр кея хьед йина, джан кихьуная мик. Багами, джаллабур кетIу вахттуни, хIуьджат хьуная мебурин рушахъас, сайи зун акьуфе агъай ахьуная, сасрайи зун кунар дуькьуне пуная, джирехIи зун мик джан кихьуне агъай, укъуная мебур.
— Вун фи агъа къизилдин чирагъ? — пуная кIиркIа. Найинф э руш?
Джуваб йина адава мис. Хабра хабар гъушуная ми, джуваб дайичин зун вун аргIасе пуна. Хъучардаркуная ме алайхьас чирагъ. Ме арайи рушан гьарай аттархьуная, маркьа пуна.
— Фи джуваб вас ли ирцIанф, лис гъургъас ягIав? — пуная руша. — Зун пасе вас лихъас.
— Айчи уп пуна, — рази хьуная джирехI.
— Удихьая Iудар усттабурис йина кканде чиппи акьу кардин кьимат. Руш йина кканде джирехIис, ги йине рушас Iуьмур. Iуьмур кьимат йина гъушанас вереф дава, — пуная ми. Мебур унихьуф, шад хьуна ачадиная паччагь.
— Вун зе руш гъургъас акьуне. Гьал зе руш вефе, — пуная паччагьди.
— Захъ хъая хизанра шиникквара, — пуная джирехIи.
— Айчин вас гьанас кканчира фачатин, ле гьал ве ахттигьардиъ ая.
Йиная ми учин рушас ацIуна савкьатара, пулар, къизилар, лукIар. Хьибудара хъай ушуная мебур чиппин рекъ акьуна. Рукьуная мебур джагвар хIуьлин къирагъихъди. Мич рукьуф, руша пуная:
— Вун ппара Iемал кей тIушуне, зун гъургъас акьуне. Фуше вун, найч вун зун гъаяф.
— Зун хIуьлин джалла балугъарин паччагьдин кIиркI э, — пуная джирехIи. — Са ягъа зун фацуне паччагьдин кIиркIа учин дадас дарманис зе иъ герекди уйихIела, амма зун тIалаб акьуф, ги зун фатуне. Тегуна зун чIал йине те кIиркIас кумак акьасе пуна. Гьал вун ирцIанди ая ме кIиркIас хизанвелди. Гьалдин хаб вун зе чи хьурай, ве шуй зе язна. Чвас зе кумак герек хьу вахттуни, адина хIуьлихъди унархъай акье, зун адисе. Хабди, атIас акьуна учин тIуб, агьатуная кьабуъ учин иъ йиная паччагьдин кIиркIалди дадалди дарманис фаях пуна. Хаб акьуна учикес балугъ, гIишиная хьеттигI.
Хай учин хизанра, адиная кIиркI паччагьдилди балугъин иъра фай. Агьадиная паччагьдин уларин Iекв. Шадхьуная ме, йиная кIиркIас учин ире кунара, алийная учин еринди паччагьвелди. Акьуная цIакIин ягъцIур ягъдина Iуьшди.
Луиза Гусукаева
