Хьуне агъа — хьундава агъа са паччагь. Лап Iекьуллу и ме, хъуйи михъ хьибу кIиркIра. Iайи кканвейи шиниккварис чиппин дад. Iуьсе хьуная дад, хьуная сукъур, хъара джуре итталарира бизар аркьай ахъуная ме.
Мин гьава аргвай, са ягъарикес са ягъа пуная шиникквари:  -Е дад, яраб адавагьан нандиъра ве уларис дарман? Яраб адавагьан фера ве итталарис дарман?
-Ая, — пуная дада.- СуьхIуьр кея багъдиъ ая некьибур. Ама гебур гисаас гъас ппара четин э. Гебурил ппара Iайи алгъузуная джигьилвелдин бика. Айчира чуппари чиппин арайиъ акьуна маслихIет вес ме суьхIуьр кея багъдихъас руцас. Ке удигьай рекъуьъ учIуная хIа кIиркI. Фай учин хIейванра, гъушуна яракъра, ушуная ме. Ирхе рекъ йирхIуная ми. Чиппин дагьарар, сасрабурин чулар, ибхьерин ккигъунар, мерккуран чулар дагъай ушуная ме. Са ягъа багамис гьучархьуная мис са джагвар муджурар ккея къуджа. АгьукIуна, IуькIерин хаятIарилди иджи аркьай ахьуная ми микIила кьатI акьуная джилар. Ми аркьаттар агуна, ккихас дахьуна, элхъуьная паччагьдин кIиркI.
-Фидегьен вун дукьучира, ве кар арайил хьасттава,- пуная ми. -Фидегьен вун ушучира, вун рукьасттава,- пуная къуджайи. Гиран хьуная паччагьдин кIиркIас мин чIаларикес, ушуная учин рекъ акьуна. Са вахттунилас аттархьуная ме неккдин нецIун къирагъихъди, Iурдин вахттуни тIибитIар ая усариди. «Нагагь нандиъ хьунара аяхаб суьхIуьр кея багъ, гьеме дала хьасттава», — пуна хиял ушуная мин йиркIураас. Некьибурилди ацIас акьуна учин дабрагара, ушуная ме хулади. — Дахи рукьунехи вун,-пуная мис дада. -Ирхе рекъ йирхIунев вун зе кIиркI? — Ппара ирхе рекъ и,- пуная кIиркIа. -Зун ушуна уйи Iурдин арайи тIибитIар бегьем вере усариди, неккдин нецIвар ая усариди. Нагагь суьхIуьр кея багъар дуньяйил айчина, зун ге усариди ушуна уйи. — Агь зе кIиркI, — пуная дада, — те багъарихъди рукьас вун хъара ушуна кканди уйи. Вун рукьу багъдиди зун Iусе идеми папрус дивуна ккиркIвагунас ушуна хабра адес хъучархьафи. Хъучадиная нубат рекъуьъ учIас Iудпе кIиркIан. Гъушуна хIейванра, алгъихьуна учин яракъра, ушуная ме. АцIуна манзилар ушуная мира. Са вахттунилас гьучархьуная мис те къуджа, джилин IачIар иджи аркьай.
-Фидегьен вун дукьучира, ве кар арайил хьасттава, — пуная ми. — Васра гьелиштти, — пуна джуваб йиная къуджайи. Элхъ ккерхьуная паччагьдин кIиркIас мин чIаларил. Сара са чIалра дапуна, ушуная ме учин рекъ акьуна. Неккдин нецIвар, Iурдин арайиъ кегъучIуная тIибитIара аттуна, аттархьуная ме ччамун нецIвар, кьвакьварихъ ахъата бетIурар аусариди. Мебур гьаттархьуф, рукьуная ме багъдиди
. Ме мукьар агуф, кIвалас ушуная мин джалла учин йиркIурак кея дардар. Сара фишттин багъар авереф суьхIуьрар кеяттар пуна, ацIас акьуна учив фая дабрагара, ушуная ме хулади.
— Дахи рукьунехи вун зе кIиркI, — пуная дада.
— Варха усариди ушунев вун? — Варха и, дад, — пуная кIиркIа. — Зун ушуне неккаринра ччамарин нецIвар, агуне Iурдана тIибитIар бегьем вере багъара, агуне бетIурарна кумар хъай ая усара, хабди зун ачархьуне джаннатиъ авере суман багъариди. Нагагь хIекьданди суьхIуьрар кея багъар айчин, гьете багъ э ге. -Агь зе кIиркI, — пуная дада, — вун агъа джиларилди зун джигьилди иде вахттари, хIуьягигI гIахъуна хинкIар руьхьегунас, ушуна хабра верефи. Зун агъа суьхIуьрдин багъар хъара варха э. — Айчин мегелай зун весе тич, — пуная ке бицIи кIиркIа. ХIа чуппарин рекъуьас ушуная бицIифра. Мебурис агу нецIвар, багъар агуная мисра. Са вахттунилас гьучархьуная мис рекъер иджи аркьа кьуджара. — Кумак аркьав вас, адад? — пуная ме кIиркIа. — Чугъ сагъул вас зе кIиркI, див зун вас кумак акьас. — Агь адад, вафас кумак акьас верехаб,- пуная кIиркIа. Шад хьуна, ахъакьуная ми учин дарди-хIелар къуджайис.
-Фи агъа зун вас зе кIиркI, — пуная къуджайи, — амма ве тIалабар арайил акьас хьасе. Нагагь фи хьунара вас тамашин шейъ агучин, тегъди мева. Ахъакьуная къуджайи фиштти вей ичин. Сагелай вун ушуна кканде неккарин, ччамарин, уьттарин нецIвар алттархьасттегьен, хабди вун хулаас фидегьен рекъ ушучин, гьегидегьен рекъ хъара ушуна кканде. Рагъ афучIа вахттра агвасе вас, фагъучIа вахттра, агвасе хIа хIемгайинра арсуран джигагьар. Къизилдин джигагь гьучархьу арайи гъузан. Гисаъ ахьасе суьхIуьр кея багъар, инсандин сагъвел гъадива некьибур ая ус.
— Амма хъуттурфан гьа, — пуная къуджайи, — багъдин рукьан къапубурихъди рукьу арайи, гъиларилди мадархъа. ДжикIина са рукьан тIу хъузи къапубурихъ. Хабди, багъдиди ачушугуна, лекарил аларадж IуькIер. Некьибура гъиларди завал маркьа, гъушуна са тIул атай кейгьай завал акье.
— Чухъ сагъул вас, адад, джандин сагъвел хьурай вас,- пуная паччагьдин кIиркIа. Учис пугъилди, рекъ ихьуна ушуная ме. Фидегьен рекъ ушучин ягIайдава- ушуная ми кIилди нецIвара, джигагьара, мучIинан вахттунис аттархьуная ме суьхIуьрдин багъдигьди. ДжикIиная ми са рукьан тIул къапубурик кетай ами, унар акьуная гебури.
— Гъайш, кайвани! Хье къапубурихъ хъатая! Рукь хьеалас кьуват кеяф э. -БуI, ате зун гъархьас! — пуная суьхIуьр кея багъдин кайвани. -Фитти э чун сара тIушас аркьаф, рукь дава хаб. Мин хиял хьуная, къапубурин са багу сасра багв ачирхIунаф. Ме арайи паччагьдин кIиркIа, аларуджуна лекарил IуькIера, ачушуная багъдиди.
— Гъайш, кайвани, гъайш! — пуная тукари. -Чин IукIери алишай, тIурчIанди ая! — БуI, ате зун гъархьас! — пуная кайвани. — сара фитти э чун тIурчIанф, IукIер дахьуна? Ме арайи паччагьдин кIиркIа, гъушуна са тIул, башламиш акьуная некьибур керхъай.
— Гъайш, кайвани, гъайш! — пуная некьибури.
— Чак кIурани кетая, чин керхъая кIурани! — БуI, зас гъархьас мушат маркьа! — пуная кайвани. — сара фитти э чвак кетаф, кIурани дахьуна! АцIас акьуна учив фая дабрагара, кканхьуная паччагьдин кIиркIас аттвес багъдиас. Амма фикир акьуная ми: фиштти зун мич рукьуна адина, ме суьхIуьр кея багъдин кайвани дагуна вереф хаб хулади? Нангва зун ушуна михъ хъуттурфанас! Акьуна учикес хиялара, ачушуная ме хIа ухьтан къизилдин джигагьиди — мисаъ ахьуная гьалдис уларис дагудегьен ухьтан дишагьли. ХIа Iеквара ачархьуна, шинихIди, усттулил алдава джурейин IутIубар адавай дуьхIуьна уйи. Экьуна усттулихъ, учин фун ацIасттегьен IуьтIуна, ухуна, ушуная ме. Агуная мис гъархьуная бика, кьабулхьуная мис ме ппара Iайи. Айчира, йиркIураъ иттая дад ай, мивас алтухъ гъузанас хьуна адава. Ушуная ме хаб хулади. — Адинев вун зе кIиркI, вас хвашккелди, — пуная дада,- ппара гагь хьунехи ве. Варха рекъуь хьунев вун? — Ппара варха и зе рекъ, дад, — пуная паччагьдин бицIи кIиркIа. Хабди пушмалди пуная ми дадас: — Ушуне зун вун агъа суьхIуьр кея багъдиди, амма гьал завас те багъдин эеси кIвалас гьатас вей адава. Ме вахттуни, багъдин эеси, ахуникес кецIуна кетIуф, гьучушуная учин хулаъ ая усттулигьди. Агуная мис учин Iелеттарикна ухаттрик гьиначина кирхунаф. — Гъушуна учин Iегв, алихьуная ми суал, фуше Iуьшуй зе хулади ачадина уйиф. Ахъакьуная мис Iегура кIилди фиштти хьуф ичин. Гиран хьуная багъдин кайванис, завал акьуна учихъ хъаядегьен къушумра, адиная ме паччагьдин раккахъди. Хъуруцуна, фацуная мин къушумди паччагьдин манзилар, хабди аттшаб пуная, фуш ичин гидегьен зурба учин хулади адина уйиф, кетIуна учин багъдин некьибура ушуф.
«Зун эхи ке удигьай некьибур кетIас ушуф», — пуна, хиял хьуная паччагьдин ке хIа кIиркIан. Аттушуная ме бикайилди. — Вунев зе багъдин некьибур кетIуф? — пуная бикайи. — Зун э, — пуна джуваб йиная паччагьдин хIа кIиркIа. — Фиштти и вун гебур кетIуф? — Фиштти? — пуна, муьхIттал хуьная ме, — гъушуна гъиларилди кетIуне! — Ях хулади, — пуна элхъуьная бика, — вун дава зе багъдиди адина уйиф! Хабди аттушуная бикайилди паччагьдин Iудпе кIиркI. Михъайра хIа ччуччухъай суман хьуная. Ахирахъди аттушуная паччагьдин ке бицIи кIиркI. — Вун эв зе багъдин некьибур кетIу зурба? — пуная бикайи.
— Зун э кетIуф, сара гьанара дава, — пуна, джуваб йиная мис. — Фиштти э вун гебур кетIуф? Ахъакьуная ме кIиркIа, фиштти Iемал акьуна алгъузуна къарауларис ачушун ичин багъдиди — къапубурисра, тукарисра, некьибурисра. Хабди, гъирхIуна джалла джемеIетин удигь, разих ьуная ме э пуна ачадина уйиф багъдиди. Амма гиранвел акьуна адава бикайи. Шад хьуная паччагьдин кIиркI, хъай бикара ушуная учин дадалди. Бикайи суратилас гъил алафайшуна, паччагьдин уларин Iекв алгьадиная, джандилас файшуна гъил, кIилди ая итталар айчIуная. Хабди акьуная мебури цIакIинара, илгуная мебур шадтти яшамиш вей ацIуна исари.

Луиза Гусукаева