КIил удигьая номердиъ
— ХIуьри хIабаб, къаравулариас аттархьухаб фи курар алчархьуне ваал, те вахттари хIуькуматихъас колхозариъ курар аркьайи, вас алчархьуф эв?
— Гьин, алчархьуфе. КIесттегьен ушуфе КIерахъди, Дуьхьеъди мехьер адахъас Iуьшар акьас, сувахъди IуькIер дивас Iуьшар акьас. Фидегьен лихуне дегIвин вахттари, гьуркIу Iеле гунира кан-лекра алдавай. Гьер хIурариъдира кехIей гьикайи хуппурар уцас субботникар аркьай. КIвал ве зас Iурдин вахттуни дараъди вейи чин гвегIенарикк къаргара аккетIуна, ахъархъай ибхьера ругъуна лекара.
Ппара гудж йине дегIвин вахттари. Iуьшари алттвейи немцарин самалютар ун хъусай, милицабур гIаруцайи чве тагарар цIуьпе акье агъай, нагагь немцарис Iекв агуна бомбабур гIихьас гучIай. АйчIвас вейдавуйи гучIай.
Хабди гIуьфцIурна хьибудпе иса хьуне зун библиотекайиъ къаравулвел аркьай. Гьегисаъра са рехIетра хьеф дава зас. ЦIа акьас пулугьас гъуюна куппар хъахъуна гъайи лап гьеге рухариккес вартт. Те вахттари библиотека уйи…
— БицIи ами гьелидегьен курар-лихунар алчархьуная ваал, лап бегьем джигьил руш хьуная вун, ХIуьри хIабаб. Хуппай шувас мусе вун ушуф?
— Э, валлагь алчархьефе, эгъай фи аркьаф, дуламиш акьуна кканвейи. Шувас ушуне зун гIуьфцIурна ерхьид пе иса. Зе шуй э Къизун Рамазан, Ассибрин тухумдин. Шувас ушухабра е экьвас хал хъудавуйи. Ассибрин Рамазанана ларзикес гIад акьуна куппарилди, са караватра кехIей адавере суман хал чахъ хъуйиф. Сара гьете иса димари акьас хъучучIуне чин гьеме че хулар. Хулар аркьайра ппара четинвелар агуне. Утунихъ хъархъай нецIуккес ккегъагъай гъванар акьуттаре цалар. Са машиниай файде къуттра кехIей гIудавай акьуттаре гьеме хулар. Те вахттари машинара алтухъ сайихъра хъудавуйи колхозарихъдала. Лап кьандисттегьен райкумарихъра кехIей хъудавуйи машинар, хIейванари хъувеф.
— Ве хизан гIачархьеф эв дегIвигI, ХIуьри хIабаб?
— ДегIвиъ хьефттава, амма якьу истти Ригайиъ авиацин батальондиъ армиъ хьуфе дегIви хьуна аккуьшу шагьурар кегъдивай лиханди. Ппара вахттар хьефе акуьшуна шагьурар кегъдивай арайил давей, ппара гашар хьефе инсанарис.
— Хизан адавай шиникквар фиштти ухIайи вун?
— Чарабур аркьай, гъил гьучихьай хьиджарбабра уйи. Атуна шиникквара кардилдира вейи, Iуькер уцас гIарариъдира вейи. Четинди ичира гIуьфу руш арайил акьуне чин.
— Фушар кIвал ве вас, ХIуьри хIабаб, вахъай Iуькер уцас гIарариъ уйиттарикес?
— Залас хIа хумбарихъай авейи зун уцай: Давударин Iешура, ГIатIарин Пери, Хаджин Iешура, МехIентIин Аминат. Зун суман джигьил шибер хъара хъувейи гебурихъай.
Агьал суман кIвал ве зас че гьете вахттар. Са ягъарикес са ягъа дивай уйи чин IуькIер Iуьшар аркьай. Къа рушдегьен уйи чин. Акьуна уйи гIуьфу чардахра. Час гучI дахьас къачагъарихьас са хIа хьира артайи че багуъ бригадир суман. Джаллайикес са зас и буйирмишар аркьаф тира уч адавагуна. Са ягъа мучIе Iуьшуй Iуьшанттара аркьай экьуная чин, са арайилас гIуьфудара чардахар хъай хъучаттурттанде че. Че хиял хьуне, къачагъар э пуна. «Шибер, — пуне зун, — эгена е чаб дакIин, е хьин дакIин мидас вейчин, ягIар акьасе хьин чаб, гъайш, шибер». Гъушуна яракьин еринди Iуйра, хъаттушуне зун чардахарин кьабахъди. Верегунас агъдаркун хъацун ккулар, аликIун бармакар, кьасусттира гьеге ади IирIе кумариас вартт адиная вартти кIиларин шибер. Сад гебурикес кIвалди аме зас Кисарин ХIуьри, зун чардахарихъди хъаттушигъилди, гьемиштти луьхъаф че хIурар пуна, гьагъирхIуне ме зе удигьас. «Магьа че хIурара луьхъанфе, айчIв мич» — пуне зун. Хаб алдаркуна хъулангунас садра хъудава зе кьабахъ. Чардахиккди ачадина хъулангунас, гучI хьуна джалла джинихьуна чардахикк вартталас алчахъуна IуькIера. Шибера гIаттивуне IуькIериккес, чин ухIас атуна Аминат джиркIенди адавуйи, уч верегунас баттарди алчахъун IуькIера учIунаф чердахин кIенаъ (элхъенде).
Гьелишттин зарафатар аркьайи, шадвелар аркьайи, алттушуне те вахттар.
— Хъара фиштти шадвелар арькайи чун?
— Валлагь касибвелдихъра, гIеджизвелдихъра хъуттурфуна, шадвелара ппара аркьайи. Хье хIуриъди тиятирар вейи сасра районариас: Къуругьаас, Ахтыгьас, — гьетебури аркьаттар хъагъуюна аркьай хуппай сувахъ мегIнибур, тиятирар. Хабди бизар хьуна гIарариас адеттар завал вейи, хIа гимиъ демар аркьайи, кьамарин ХIесан дамдам атафи хIесанарин Iебдулагь сунна атаф. Джалла завал хьуна аркьайи лехъунар.
— ХIуьри хIабаб, гьеме шадвеларин ахттилатил ккиркIвас акьасе хьин хье хабарар. Фи пас кканде вас хье кегъархьа шиниккварис, джигьиларис гьеме агьалдин вахттунихъас?
— Зас пас кканде гьалдин шиниккварис час агутар чвас дагурай, китабаригIра дахьурай пуна. Гьемишттин булди фи кканчира ая дунья илгурай чвас, дегIвибур дахьурай. Паччагьарин арайиъ маслихIет хьурай. Гьеме дуньяйил рази хьуна, гьемиштти алттушурай чве Iуьмур.
Батитай Габибулаева
