Хьуне агъа хьундава агъа суначи са Кая агъа хIуриас, далдамчи Къумухаас, Цовкра агъа хIуриас пагьливан. Са ягъарикес са ягъа ушуная мебур лиханас хIа хIуриди, рекъди вей хIуьджет дивуная сад сайихъай.

— Фас веяф чира ягIайдава зун чвахъай, — агъа сунначи. – Фи кьиматин ккея чун зун хъудавахаб? Эгера зун сунна дирхIучин, садра адесра дава чве тамашабурихъди.

— Эхи вун, зун джалла инсан завал аркьаф, — пуна гиранве далдамчис. — Зе далдамин ун дагьарин те багухъдира кехIей унихьа.

ЙиркIв алийина эркьва пагьливан мебурил, хабди агъа:

— Фидегьен вархайи, Iайи чун унихьайчира, инсанар завалвереф захъ хъуттурфанас э.

ГIархъай, хIуьджат дивай Iуьшахъди рукьуная мебур хIа хIуриди.

МаслихIет акьуная мебури багами кар акьас са-садтти.

Сунначи ушуная гъархьас багъдигIди, далдамчи рагIуди, ппай пагьливан ушуная ме хIуриди.

БагъдигI гъархьа мукь арайил аркьай экьуна усаъ, сунначис унихьуная гъургъаттарин джилар. Мебур хьуная са кIиркIна руш, Майрамна Мамед. Сунначи кIил гъадивуная мебури агъаттар унихьас.

КIиркIа пуная:

— Е Майрам, вас зе лехъун кьабул вев?

— Ве, ппара батIар лехъун акьас ягIа вас, – пуная руша.

— Эхи, зас дала вас иджи лихъванас ягIа, – пуная Мамеда. Хабди гъайшина, хъучучIая мебур лирхъванди. Сунначира, фас аркьафе мебури лехъун макьам хъудавай пуна, хъучучIуная сунна йирхIас. Хабар сузди мин ун унихьуф, мебур гучI хьуна гьишиная.

Багамикестти сунначи ушуная ме кIиркIан хулахъди.

— Е Мамед, вакес кетIуна кканде зун накь чвас сунна йирхIубан.

— Фиттихъас вун агъаф? – тамаш ве Мамедас.

— Фиттихъас ичин ягIав? Фиштти лехъунар аркьайи вун Майрамахъай, макьам хъудавай лехъунра вереф дава.

— Вас ппара минат э, гьанасра магъа, ма вас ве манатра. – пуная мис Мамеда.

Сунначи гъушуна пулра, ве хуппай Майраман хулахъди.

— Е Майрам, — вархалас димари унархъа ми, — цIакIинаригI кьаваларис пул йина кканефе, гашилара артафдава. Вас кIвалди амев, зун накь Iуьшуй вас сунна йирхьуне.

— Вас ппара минат э, буI, — гучI хьуная ме рушас. — Ма вас пул, вун сунна йирхIубан.

Шадтти, шадтти гъушуна пулра, ушуная сунначи учин дусттар джикIенас.

— Фидегьен идже пеша э зеф! Ягъ хъучучIай аме, зе джибиниъ пулра хьуне.

Далдамчира экьуна адавуйи.

РагIул, ме гъархьуна уйи усаъ, Iуьшуй алгъучIуна ахьуная багниш. ГIурин ниъ хьуф, ачавес кканхьуная мис гIанади. Далдамчис агуная багниш, гучI хьубаас дахи-дахи далдам йирхIас хъучучIуная.

Далдамин ун унихьуф, гучI хьуна ачархьуная багниш гIанади, сад пуна раккра алакьуная рагIун. Далдамчи хъара Iайи йирхIас хъучучIуная.

Далдамин унухъди хъучадиная рагIухъан. Ги дахъуная ракк, багниш аттархьуна гьишиная.

Далдамчи дире хьуна, хъучучIуная рагIухъандихъай алурхIанди:

— Гавур, фас дахъуфе вун гьеме ракк, фишттин багнишивас хьуне зун. Гис кьимат адава – зун гихъ паччагьдис фацанас пуна са ис э ахъихьуна.

— Вас ппара минат э, паччагьдис магъа, дапастти ма вас пулра, — гучI хьуная рагIухъандис.

Далдамчи шадтти ушуная хIуригIди, учикестти гъургъай:

— Дахи джикIина кканде зе дусттар, зун ме хIуьджатиъ гъалиб хьуне. Ке хайир кея пеша зеф э.

Iуьшан вахттуни хIуриъра учин вакъиабур хьуная.

Пагьливан, гьавайи вахтт дакIес, Iуьшуй димари хъучучIуна дивуная гьунарар агвар аркьа син, хабди фиштти лихъванас вейчуга аркьай, алгъушуная синил.

Ме синил алде арайи, мис агуная са инсан, зийина ариш-варишчин хулахъди веяф. Тамаш бадала синилас алайчIуна, ахъихьуна ушуная пагьливан, хъуланди найч вейчуга аркьай ме идеми. Тич-мич хъуттурфуна, учIас кканхьуная мис агу инсандис ме ариш-варишчин хулаъ.

Агь, пуная пагьливанди, идже вахтт э микес пул кетIас. ГьагъирхIуна ме идемин удигь, пуная:

— Ве хиял э вун гьанасра аргвай адава пуна?

ГучI хьуная ме идемис, Iуьшуй учис агвар аркьаф эгьан пуна, хиял хьуная мин, ме шайтIан э пуна.

— Вун акьу кардихъас сайисра ягIар хьуна дакканчи, вун пул йина кканхьасе, – пуная пагьливанди, ккедикIуна хукIра.

Зав курас хъучучIуф, ме идемис агуная учин удигь гъузунаф шайтIан даваф. Гъилра гъайхьуна, чара дахьуна фачийиная пагьливандис пул. Сайисра магъа пуна минатра акьуная.

Агь пуна, хиял ушуная пагьливандин, че хIуьджетиъ зун дуз хьуне. Зе пеша ке хайир кеф э.

Са усал гьучархьуная мебур багами. ХъучучIуная гьертти учин хIагаф аркьай, ахирахъди гъавурди архьуная сад сайилас алтухъинф садра дава пуна. МаслихIет акьуная хабра хъай кар аркьагъилди.

Экьуна са усаъ, сунначи хъучучIуная сунна ахъихьай, далдамчи далдам атай, джалла инсанар завал хьуная майдандил, пагьливанди агвар акьуная учин гьунарар.

Инсанар хъуланди, мебурин хIа гафарар аркьай хьуная.

— Меге, фи деребаш пагьливан э! – агъай хьуная Iусеттари.

— Мишттин сунначи кканде хьес хье цIакIинаригIди, — агъай хьуная джигьил шибери.

— Мидегьен ухьтанди далдам ата далдамчи кканде хьес, — агъай хьуная джигьил идемари.

Амма мебури Iемалдалди пулар фативу инсанари мебур ашкар акьуная. Джаллабур хаб алдаркуна ушуная хулариди.

Сунначира, далдамчира, пагьливан илгуная фера дахьуна, аликьуна чиппин Iаре хукIара, ушуная ме хIуриас. Е са кьиматра, е са хIуьлматра дахьуна.

Миштти идегуна, джалла пешабур иджеттар э, егера ве загьматилди пулар къазамиш аркьахаб, макурна Iемал хъудавай.

 

Батитай Габибулаева