ХIа пай хье дуьйя э гъван, нанди лек ишичин гъван э аяф: рекъер, дагьарар, хулар, мугIар. Авалди ппара ишламиш аркьафи гъвандикес акьуная шейъэр. Гебур э гъилин рагI кьваракес гIур аркьаф, кьудакьар шергве аркьа гъван, агьалра кегьей гьучархьай аве хьес хIурарин мехIелабуриас верегуна, хьуракк гуни алттирхIас тIабакI акьуна авейи гъвандикес, Iуьрджан хъара сасра шейъэр. Дагь заманайи тарихди уйи гъвандин ис агъа са вахтт. Iу миллион-ерхьи агъзур исан кьабахъ (джуре мукьари гъвандин ис ккиркIуне хъара кьанди, саса мукьари агьалра кегьей аме). Гъвандин ис агъафи, хIа пай шейъэр гъвандинттар идехIела ишламиш аркьаф. ХIа пай гъвандикес акьуная шейъэр, ирккуракесна кIураникес сасагелай далара. Гъван е цIигI угафттава, е хьетти гъарефттава. Гъвандикес аркьай аве гьава кIегIлабур, мазгитар, кIиттихъ ахъирхIаф гъван э, батIар мугIарикк чархар аркьай аве гъвандикес, мугIар, хулар. Хулан хулагъилас агьалра кегьей алттирхIай аве гъвандин дулукь. Саса хIурариъ агьалра кегьей аме. Шиберис мубарак аркьай аве, гъван суман цIуппе хьурай пуна шуван хулаъ. Гъвандикес хьес ацIуна муфеIэт кея. ТIабиIэтин гъвандихъас ппара исарин тарих ая. Удигьастти садпе инсанар дуламиш верефи гъвандин магIарабуриъ, гисаъди гебур джин ухьафи душмандигьас. Агьалдин заманайиъ цIае гъванар аттархьуф, кирпич, пенобетон хъара джуреттар, тIабиIэтин гъван ишламиш аркьа фурсунис, батIарвелдис: ме йирхIа цаларис, ппуларис, идарабурис, хуларис. Дагь заманайин усттабури царски палатабурин чархарис атафи гъван хъара балясинабурис, колоннабурис. Раккагьас суман гIанаъра йирхIай аве ухьтан гъван, батIарди агвас. МехIелабурин рекъерисра атай аве гъван. Ахиран вахттунис кьимат хъара ппара хьуная. Дузди ишламиш акьучин гIуьфу верш исанди амилгванде гъван. Хулан батIарвел суман, ибгIавелра ухIа гъванди. Гебурин гьер джуре форма аве.
Гъвандин усттабури аркьай аве инсандин статуябур, памятникар. Бусттанариъ акьуна аве гъвандикес гьер джуре нахширар, фурсунин рекъер. Дагь заманабуриъ акьуная гъвандик ишкилар амилгуна идеф хьасе хьес ягIар хьунаяф фиштти яшамиш вей айчин инсанар. Идегуна гъван нае заманайиъ хьучинара фурсунилди амилгванасе.
Хъара ая ппара кьимат вартт иде гъванар. Гебур э сад агугуна сасра хум вереттар, гьегидегьен ухьтанттар идехIела. Гьер джуре кьимат ая гъванарин, гьергъилди ишламиш аркьа. Са пай инсанари джерехIвелдис ишламиш аркьа, къизилдин усттабури тIубулар, ибрахъанар хъара джуре шейъэр аркьа. Хуппай ая гъванар гьер зодиакин знакис хъудуьхьуьттар.
Жавгарат Хамазаева
