Дуьяйил халкь акьуная джан алдея задарикес ке зурбара инсан э ке гIеджизра. Шиниккв ухIуна, хIа акьуна арайил акьас ппара вахтт кканве. Инсан яратмиш акьугуна мис фера ягIай авейдава. Ис-исахъди вередегьен ягIаттари, хIаттари гьер яшттис фиттин гереквел айчин гьете ягIар акьас алучIа шиникквдис.
Аве инсанар, чиппихъ хIа агалкьунар хьугуна зас ягIарвел ирцIан мегIелимар иджеттар хьуне агъаттар, аве зас мебур гьинара ягIар акьундава агъаттара. Амма ме кар Iаре мегIелимдилас аслу дава. Учис йи ягIарвел гъуршан шиникквдиласра ппара аслу э.
МегIелимдин пеша лап авалдин вахттарихъас мич хIа кьимат, чугъ-сагъул ая каре. Гьер гьинафас хьучинра мегIелимвел акьасра хьасттава. Ая мегIелимар чиппин кардил гIешкъ алди, йиркIв фай, мактабин, шиниккварин рекъуьъ кIилин Iуьмур фартаттар. Мебур агугуна хиял ве, хунухилас мич ме кар акьас икьрар хъитIуна яратмиш хьуттар э пуна.
Ме кар акьас инсандихъ хъай кканде зурба, хIа йиркIв, кьарар, сабур, кьастт, хIав ккей кканде шиниккварин хIекь курариккра, нехIекьариккра.
Авалдин инсанарис алтухъ фера ягIайдавуй. ЯгIарвелдин шартIара лидегьен герек давуй. Мебурин пеша чаб гашила, мекIила дакIес Iелеттисна аликIа кандис чара акьуби. Вахттар духIуба вередегьен инсанара джуре хьуне, мебурин гереквелара ккане-дакканара ппара хьуне. Сифтта кIилиас хъучучIуне мебур чиппин валадарис гьер джурейин курар ягIар акьас.
Хабди ягIархьуне гIилмийин рекъра. Гьер са хизан алучIайи учин шиникквдис пулугьас фацуна мегIелимра гIилми ягIаракьас. Исар ккеттвередегьен ягIарвел ккане инсанара ппара хьуне, дарсарин гьер джурабура алтухъ хьуне. Лазим хьуне мактабарин идарабур. Мактабар дахъучинра мегIелимарин кардин хIекъи кьандисттегьен ирцIанди шиниккварин дадар-бабари.
Советский Союз арайил адигуна кIилди мактабар, институтар, хурадегьен мукьар хьуне гьавайинттар. Дадар-бабарис зейдайи рехIет хьуне. Кардин кьимат ирцIанди хIуькумати. Кардин кьиматиласра хIа и мебурис ая нуьхIуьбат, хIуьлмат. Удигьттин кьит вахттари складиъди ушугуна хIурин хIаттихъай баранбарди фи кканчинра продукт ирцIанфи агъа мегIелимдис. Хъара хьуне агъа лишттин вахтт, исан кIилил хьибу килав ччамра, йицIу килав нисра гьавайи ирцIан мегIелимдис.
Советский Союз далгъухаб мегIелимарис хIуьлматра, кьиматра чIукь хьуне. Ичинра мебурин кар халкьдис мус хьучинра лазим э.
Пеша-кар мегIелимдис ягIай аве садпеф — учин предмет, Iудпеф – учин ягIарвел, насихIет шиниккварихъди рукьас акьуб, хьибудпеф — гьер са шиникквдин гьава, гебурин хIуьлмат къазалмиш акьас.
Мебурин кар са багулихъас ке четинфра э, са-сара багухъас ке иджефра э.
Четинвел э мин кIилин ягъди мактабиъ кар акьуб кедавай адина хулаъра лиркIенди, хурай е сакинвел авейдава, е мункинвел. Хъара са четинвеле шиниккварихъас джувабдарвел, гьерттин хасият гъадивуб. Ме загьматин хIекъи агуна шадвеле гьер са мегIелимдин, вахттар ккеттушуна чиппи йиная ягIарвел, гIилми, тарбия ишламиш акьуна, ученикарикес зурба кьехIелар хьуна уларис агуб.
Иджвеле ме кардин кIилин Iуьмур наши шиниккварин арайиъ фатуб. Гьемишанди джегьилар суман амилгванде. Мертте йиркIв, идже фикирар хъамилгванде. Адава дуьяйиъ бицIи шиниккварис йиркIв дахъуб дегьен иджвелин кар. Хаалкьдин арайиъ агъайве ме пеша-карар Iеджалсузаре пуна, мебурин Iуьмур давам аркьа чиппин ученикари.
Са хизандис ягIайахьунадава фиштти гIаттивайчин чиппин кIиркIас ке идже мактаб. Ахира акьуная маслихIат хизандиъ ке хIаф фуш ичин гьете руцасе пуна мактабихъас. Гьер ягъа вей хьуная хIадад агудегьен мактабариъди ачавей. Дарс ккиркIуна атти шиниккварис хIеятиъ авалдин кунара алди Iуьссе къуджа агугуна чиппис тамашабур аркьай, сур элхъенди, сур келхъенди, гьучавей, гьаттвей хьуная мигьди. Ахьуная джуре шиникквара, фидегьен хIадад гъургъайчинра, мис ибура кегьей дайирцIанди гьуккай гьаттвереттар. Аларуцуна аттвей хьуная хIадад.
Ягъарикес – са ягъа ачархьуная хIадад са бицIи суман мактабин хIеятиъ. Бизарвел алатас цалис гIунра йирхIуна гъузуная ме. Занг йирхIугъилди адахъуная джалла шиникквар гIанаъди.
— СаламагIлейкум хIадад, чвас хьед ккандев? – пуная сури.
— Че гIанаъ скамейка ая, шабай алчакьвас. – пуная джуреттари.
Белики чвас мегIелим агвас кканде, чин агьал унахъасе пуна гьуккуная хъара джуреттар.
МегIелим аттихаб саламра йина, ахира джикIине зас зе хуттулас ке идже мактаб пуная хIадада.
— Чун гъалатIе, че мактаб ке бицIиф, ке исалф э, – джуваб йиная мегIелимди.
Iуьшуй джалла хулаъди адигуна хуттулан баба хабар гъуршанде:
— Я, дад, нагагь вун гъалатI э гьан? Вас фи ягIа те ке идже мактаб идеф?
— Джан зе сус, шиниккварин ахттилатарил йиркIв алийина э ягIарвереф мегIелимдин иджвелна Iекьул, – джуваб акьуне хIадада.
ДжемеIетин арайиъ Iекьуллу инсанарин кьимат мусра гуланасттава!
Салихат Малагусейнова
