Исан вегIдабурикес гIул ке ачухъ вахтт э. ГIулана тIабиIетин ухьтанвелди ачухъ ве инснарин йиркIвар. Джиларил бадил ве таза IуькI, дарариъ, багъариъ бегьем ве гьер джурейин ширин емишар, некьибур. Июньдин ваз э сифтта кIил гIулин. Гьеме вазала бадил ве садпе мехIсулин емишар- бармакар, бегIлибур, машмашар хъара сасра емишар. Гьер са емишик кея учин хайир и
яйил машмашин кIур узуне НуьхI пайгъабардин заманайин вахттари. Агъа дуньяйин ахирзамана хьугуна, НуьхI пайгъабарди учихъай ковчекдиди файшуне ме емишин кутIул. Хабди, кьияматин ягъ ккиркIугунпа, джилил садпе узу кIурар хьуне зейтун, машмаш, хъара сасра джуребур . Са пай гIелимарин хIисабарилди, машмашин бинайин мукь хIисаб аркьа Китай. Гьемидас ме далгъуне дуньяйил- ке ппара хьуне Грециъ, Римдиъ хъара Армениъ. Армениас ариш-вариш аркьаттари файдине ме кIур хье хIуькуматиди 1654-пе иса. ХIисаб аркьа машмаш хье дуньяйиъ кIилдибурис ягIаф, хъара ппара гагьдинф. Ме емишин ая ацIуна джуре сортар, гьава хъудуьхьуьхаб нанди кканчира агъучIа ме кIур. Мивас гъадивас ве 28 градусдин мекI. Уза машмашарин кIурар хьидана ибгIа ягIари, кIуранил тIурар бадил вере вахттуни. Са пай инсанари уза цулана, хъуттурфуна чаб ая мукьуйин гьавайис. Машмашин ая учин гIентевелар, кидава узас бегIлибурин, хеварин, гьечарин, хъара малинайин кIурарин багулив. Миштти ме кIурани ппара гагьди хайир ирцIандава.Учин вахттуни ахъаджихIучин ппара батIар мехIсул ирцIанде машмашарин кIурани. Апрельдин вазалан ахиран ягъари архъа батIар тук. Хабди, июньдин вазалан ахиран ягъарихъас башламиш аркьа бегьем батIар емишари бегьер йис ХIапай инсанари ишламиш аркьаф кIуранил вере емиш э. Хъучархьу таза емишик кея джандис лазим вере муфиIетин шейэр- аскорбиновая кислота, хъара каротин агъаф. КIвал акьасе, каротиндикес ве витамин А. ГIелимарин хIисабарилди, ме витамин инсандис ке ппара лазим вереф сагъвел ухIас, уларин Iекв дагуланас. Хъучархьуна чирIе машмашарикес аркьа Iурдис компотарна варенибур. Рукъас аркьа машмашар, ирккар ами рукъуттарис агъа урюк, ирккар аттивуна рукъас акьуттарис агъа курага. Хьин мебурис агъа куракар.- Куракар ишламиш аркьа гьергъилди. Таза
емиш суман, ппара ширинди IуьтIанас ве рукIас акьуттара. Кея мебур гIахъас ямагаригI, гIурикес аркьа задаригI. ЧирIе емишикес фидегьен хайир кейчин, барамбарди рукъу емишикра муфиIет кея. Ппара кумак аркьа начагъди ая вахттуни мебурикес акьуная шарабди. ЙиркIв иттаттарис, мавун чарквар иттаттарис. ЯгIайин ягъас хье мукьариъ суман, сасра мукьариъра кIурар узас алучIа, ккиланде лапп хIа багъар. Дагъусттандиъ исалас иса алтухъ аркьая машмашин багъар. Гьер иса завал аркьа машмашарин бегьем хIа мехIсулар. Гергебельский райондиъ машмашарин мехIсул завал аркьа вегIдайи консервный заводи машмашар кьабул аркьа. Гумбетовский райондиъ арайил акьас кканди ая курорт, «Абрикосовая долина» агъаф. Инсанарин ахъаджихIуб хьудегьен, миштти машмашарикес муфиIет суман, инсанарин сагъвелдисра хайир хьасе. Миштти идегуна, хьин ухIуна кканди ая хьес тIабиIети йина нигIматар.
Наибет Гасукаева
