ГIул — инсанарис ппара лихуб алчархьа вахтт э. Ме вахттуни ягIайин ягъахъас лихуф суман багайин ягъасра чара акьуна ккан ве. Багайин ягъ пугуна, фикирди аяф Iурдис ахъиян компотарна вареньебур э. Мебур акьас ке идже вахтт э гIулна, цул. Гьер са вахтт фарцанди хъучархьа емишарна, некьибур. Агьал ме гIулин яIаниъ хъучархьун ая некьибурикес сад э малина. Ахиран вахттари инсанарин ппара сивил хьуная, ишламишра аркьай керхьуная ме малина. Исалас иса ягIарвея инсанарис мик кея муфеIетихъас.
Малина кивереф э тIирIарик, ме гIачархьуная хьибудпе мукьуйигI ке Iайи хье вилаятил ишламиш аркьа некьибурикес. Ме малинайин ая Iу верш дегьен джурабур, ке Iайи арайил аяттар э: иреттар, кIареттар, беневшайин рангунинф.
Амма джаллайилас ке Iайи ттур аяф э ире рангунинф, ме джура э ке ппара ариш — вариш аркьайра гIаяф инсанарин гъиларигI. Ме малинайин джурабур ппара хьуная, ягIара гIелимаривас ягIар акьас хьуна адава нандиъ ичин ме ке цIайи агъучIуф. Са — са джурабурин ватан хIисаб аркьа: Аляска, Алеутские острова, Северная Азия. Сае джуребурин ватан э Восточная Азия, Гавайские острова. Хъара ме ая усар э Европана Северная Америка.
Мин муфеIетихъас гъургъучин ппара кея пеб, фера дапеб хIисаб э. Сайиcра фикир вей ахьасттава малинайик кея дармандихъас, ке чIирхIе итталра кегьей гъурзар аркьа пуна.
МалинайигI гIая эллаговая кислотайира фенольный соединенибури хаб йирхIас аркьа вартт вея ракун клеткабур. Помидордихъай гьучикIучин, мигI йицIутти вартт гIая муфеIет кея задар ме итталикес.
Хъара мигI гIая калий агъа минерал, микес ппара кумак ая йиркIв батIарди кар акьубра давленибур гъадайшибас. Малинайин некьибуригI ацIуна сасра минералара гIая: марганец, медь, железо, витамин С.
Америкайин Гарвардский университетин гIелимари 18 истти алгъузуна хъуланди ахьуная 9 агъзур хумбарихъ 25 – 42 исар хьуттарихъ. Верегунас ме гьер ягъа малина Iелдея хумбарин 32 % дегьен чIукь хьуная йиркIуран приступар хьубар.
Инсандин яш вередегьен, фикир фацубра чIукь ве, ме кардихъасра ппара хайир кея малинайикес. Малина девлетлу э витамин С гIайра, ми джандин гьава цIуьппе аркьа, микробаригьасра ухIа.
Гьер ягъа IуьтIучин, уларин Iекусра кумак кея ме некьибуригI гIая эллаговая кислотайикес.
Инсандис забун хьасра кумак аркьа ме малинайигI гIая хьетти, калийдина, марганецди.
Яш вей хъучадива суратарисра ишламиш акьас ве ме алихьай.
Учик некьик суман цIабарикра кея муфеIет ягIар акьуная гIелимари. Мин цIабар девлетлу э А,В,С,Е витаминарилди, хъара калий, кальций, фосфор. Сад далара ппара кумак ая шиникквдик кея хумбарис, иъра иджи лиханас аркьа, йиркIв гIудул аркьагунасра кумак аркьа, учис шиникквдисра иджвел кея.
ЯгIайин ягъас мин хайрдикес хабар хьуная инсанарис, хьехъдира рукьуна ая ме малинайин тIирIар.
КьацIра хъадаттари кьиматихъ хъуттудурфуна, пул йинара гъушанас алучIа IуьтIанас. Хулан хизанар иттархьугуна чайихъайра, гIадаркунара ухас идже ве ме малинайикес акьу вареньебур. Са — садари идегъилди ухIасра алучIа холодильникариъ икIуна ругъас акьуна.
Сайиштти атуна ухIас ме четин некьи э. КетIухаб 48 сеIети дала ухIас вереф дава. ИбгIа мукьуйиъ атухабра, дахи IуьчIе хьас алучIа зад э. ИдехIела, вахттуни ачикIуна кканве холодильникдиъ. Ругъас акьуттара кIилин са истти ухIас ве.
Батитай Габибулаева
