Инсандин Iуьмурдихъай хьер ягъа гьете авалан хаб мич аркьай аве кIураникес гьер джуре шейъэр. МуьхIтал ве зас, фи кканчинара акьас вереф кIураникес. Авалдин заманабури гьуркIуна фера адава вахттари, инсанари кIураникес гьакIан гъвандин кьурц хъара кIуранин кьурц кеттирхIай аркьафи джалла герек иде хулас шейъэр: къабар, ттурар, хулан гIанаъ ихьа шейъэр, лодкабур, лекара кехIей.
Инсан найе заманайиъ кканчинара Iайи хъукъуна аве кIураникес шейъэр аркьай. Кейкендира, инсандин кIилил гъвадра э, хулан цаларна, раккарна тIагарар э, хулан гIанаъ ибгIавелра хъара джуреттар.
Тарихдиъ дагь заманайин хIикатариъ ликIиная, инсанари фикир аркьай хьуна ая кIурар джан кеяттар, дехIела гебурихъ ппара гудж хъая агъа. КIурар хIисаб акьай хьуная кIиркIар ТабиIэтин Бабан. Гебурисра хабар ве Iайвелна шадвел. БицIи кIурар шиникквар суман, гебурик кирхIас эхттигьар адава кьацIра. Хуппай Iуьссе кIурарихъди хIуьлмат хъай гьучавей хьуная. Гебурикра кирхIай хьуна адава. Идегуна гебур кIурар атIас вей хьуная кьанди цулана хъара Iурдана, гъархьуна аягуна гебурис Iайи хабар вейдава Iуьр. ТабиIэтифас хабар гъуршанди хьуная эхттигьар кIурар атIастти. Сагелай дараъ фай вей хьуная идже Iеле шейъэр. Хуппай далара атIас хъучучIай хьуна адава кIурар. Амма са-са кIурар атIас эхттигьар адава.
КIураникес акьуная шейъэр муфеIэтра э, батIарвелра. Зун бахилди илгуне, хIа къапубурин Iеламатин батIарвелдин раккар, цалар, гъвадар, ппулар хъара хулаъ ихьа шейъэр; кIуранин светильникар, къабар, тахттабур; кIураникес акьуная игрушкабурна сувенирар; батIар кьакьаъ ихьаттар, гъиларихъ хъикIаттар, ибрахъанар хъара джуре шейъэр.
Амма агьалра кIуранин адла аме. Ппара кIураникес акьуная шейъэрин гьававелна кьимат аме. Тарихди кIураникес акьуная шкатулкайин ацIуна аме легендабурна мифар. Египетский Клеопатрайи кIуранин шкатулкайиъ джин аркьай хьуная яракьна агъубур. Са-са инсанари джин аркьай хьуная чиппин Iайвеларна умуд. ХIисаб аркьафи, нагагь шкатулка дахъучин, джуре дуньяйиъ аттархьасе хьара джуре вахттуни. ГьакIанди давуйи са пай кIуранин усттабури джиндин гамар аркьаф, Iари эесси дахъас учин шкатулка. Хьес ягIа са-садари хулан хулагъил алиянди аве кIураникес акьуная хIейван. ГьакIанди хьуна дава алиянди аяф. ХIейван хIурариъ ке кумак кея мал хIисаб аркьа. Гьинан хулан варттал алийина айчин, гин хулаъ баракат аяф хIисаб аркьай хьуная. Сусарихъай гьикай аве хIа сундукьар кьумашар, кунар икIас, бицIи сундукьар — тIубулар, кванишар, ибрахъанар хъара джуре шейъэр икIас. КIураникес акьуная шейъэри зарар есттава джандис. Ямак ппара гагьди ибгIа амилгванде хъара чIир вейдава. IуьтIугуна гIурчахъанари кIураникес акьуная къабариъ ай. Хъара ая кIуранилди сагъ фиштти аркьаф ичин. Осинайик кIумпI кирхIучин, силебарин Iуьр алавесе, черемухайик агьукIучин чуллевел алавесе, палутигь гьучушухаба гудж ппара хьасе.
Дагь заманайиъ димари Iуьрусарин миллатарин игрушкабурин адла уйи. Матрешка агъа ттур алийина аяф «мать» агъа чIалакес э. ХIисаб аркьа ери шиникквдин баб. БатIарди йирхIуная гик ишкилар: Iекве рангарин ягълукъ, берхIем, гъилиф фацуная гуни. Ме кIураникес акьуная будай хIисаб аркьафи сувенир суман. Ме будай гьер джуре хIуькуматарис ягIа. ХIа пай туристари Iуьрусаттихъ адегуна гъуршанди аве матрешка агъа будай, чиппин багунттарис фачиянас.
Жавгарат Хамазаева
