Инсандис сагъвел ккидиркIва девлет э, ая хъара мишттин мисала «иттал инсандин сагъ аркьаф тIабиIети э, духттурарин кумак фай». Мишттин мисалабур сагъвелдихъас ппара ая. ХIекьдан хье дуньяйиъ яратмиш хьуна дегьен IуькIер, тукар, емишар, некьибур кIилди инсан бадалди э, дуламиш хьас, муфиIетис ишламиш акьас, джандин сагъвел ухIас. Миштти идегуна, гьер са ниIмат хье табиIетин ишламиш аркьай кканде сагъвел ухIас, кея итталарис кедихьас кумак хьас.
Ая ппара IуькIер, тукар, емишар, хьес ягIайчира, унихьучира хьин ишламиш даркьаттар. Амма ппараттарис ини агъа некьи уч агучира, ми кея муфиIетикес унихьучира, сайракди э са-сайи ишламиш аркьаф дармандис сагъвел ухIас.
Медицинайи инин некьибур ишламиш аркьафе авалдин вахттарилас мич. Верефе ме емиш тIирIарил, ая гьава кIурарил вере джурейинттара. Гьававелар ме кIуранин верефе 3 митIрилас 15 митIри дегьен. Яшар ме некьин кIуранин верефе 200-300 ис. Ая агъа са джуре, 400 ис хьасттегьен амилгванттар. Тук архъа вахтт верефе ме кIуранин узунхаб 10-15 исалас, хабди ирцIанде мехIсул. Хье дуньяйил алди ая 380 джуре ме инибурин. Хье хIуькуматиъ ая 50 джуре. Уч ме кIур алтухъ гIентIеф дава. Алтухъ хьедра дивайдава. Миштти идегуна, гьертифас узас хьасе инибурин кIур учин багъдиъ дармандис суман батIарвелдисра. Инибур аве гьер джурейинттар, ягIар аркьаф мебурин куц цIабаринра некьибурин къайдабурилди. Хъара верефе инибур зазар алеттарна алдаттар. Инибурихъас гъургъагуна, джалабурин фикир мебур Iари ире рангунинттар верефегьан пуна. Ая мебур кIареттар, буре рангунинттар, хъуьхъеттар, кIурандуракьин ранг алеттар. Хе хIуькуматиъ хIапай вереф иреттарна кIаре джурейин инибур э. Дармандис ишламиш аркьа хIапай ме некьбур.
14-пе асира джерехIерис ккедихьас кканхьуне инибурин кIурар, фас пучин, са са итталарихъди мебури цIакуна ишламиш акьуна муфиIет дахьухIела, хайирдин хIекь дагIай. Амма, хабди ме инибурин муфиIет ягIархьуф, хъучучIуне алтухъ акьас инибурин кIурар.
17-пе асира Петр Первыйдин заманайин вахттари хIекь акьуне инибури кея дарманвел гьер джурейин итталарин дарманаригI, итте шейъеригI ишламиш акьас.
Инибурин муфиIетин кьадар, хIисаб адава. Гъургъас хьасе муфиIетихъас ахир адавай. Ме некьигI гIая ппара инсандин джандис хайир кея шейъер — углеводар, железо, калий, магний, йод. Инибур ишламиш аркьа джерехIвелдис йиркIуранра лекIуьн иттал аттарис, маскъварихъди вере табар иттаттарис, щитовидка иттаттарис, холестерин аттарис, хъара ппара сасра джурейин итталарис. Кея ме некьибур IутIанас чирIи ами. ХIапай ишламиш аркьаф рукъас акьуна некьибур э, миштти ухIасра рехIетти э, инсандин джандис хайир кея шейъера амилгванде. Рукъас аркьа инибурин некьибур цулана сентябрьдин вазала. Рукъас акьу некьибур ухIас кея чаппукес акьу чантабуриъ Iу исан арайи. Фидегьен муфиIет инибурик кейчира, сифтта хабар гъушуна кканде духттурарифас йиркIв алийина кканде ая мебуринра насихIетарил.
Наибет Гасукаева
