Хьуне агъа, хьундава агъа са IЭли агъа идеми. Тихъ хъахьуная са верш пеI. Хабар хьуная сула-Iэмис ме кардикес. Керхьуная ме IЭлин пеIэрик: са пeI гьаф-гьавусаъ Iэлди хьуная ми, сасра селебаригIac гIаттагъуна гъай хьуная учин мугуйиди.
Верш пеIэлакес фера амилгуна адава мугуйиъ.
Кичархьасе вун зас, къачагъ! — агъай, хъел кей ахьуная ме сулакес. Гъушун са батIар кIашра, ккекьуная ме сулас.
Йина суппеларис тIусулра, джирхуна руджра, айчIуная сул гIурчади. УчIуная пеIэрин
мугуйиъ, хъуттурфанди хьуная, нае пeI кукф ичугай IЭли мугъатти ахьуная: мин кIашала лихъунар акьуная сулан яIарил. Нандиъ э сулан пеIэр йиркIурал амилгванф? Са эл алми ккеттархьуна, гьишиная IЭлигьас сул. Вей хьуная, ме якьудар беIэри Iаттра аркьай.
Гьучархьуная мис гашин хIуч. ХIучан хиял хьуная сула батIарди йиркIв йирхIасттегъен ухуна, пиянди аяфе пуна.
Гьинан цIакIинаригI э вун мидегьен батIарди фун ацIасттегьен ухуф? — пуна, хабар гъушуная ми сулафас.
Зе цIуьппе гIалашуй IЭлин, — пуна, са унихьай-ундихьай суман джуваб йиная сула.
ЙиркIв ацIасттегьен йине ти зас Iэлеф-ухаф. Ке иттеттар батIар кук пeIэр и. Васра унахъасра гьикуна уйи. вун хулаъ дажикIина идже хьундава сара.
Шад хьуная гашинди ая хIуч. ушуная учин рекъ акьуна. сара фигъайчин йиркIвра алдийина, гьукк аркьай мин пеIэрин муг ая мукьуйихъди.
IЭли кIашра кехIей аттивас хъучархьуна ахьуна адава ме мугуйиъас. Мин утунарилра лихъуная IЭлин кIаш. Ппара идже цIакIин хьуная мисаъ. Са хIилла чарайис, эл алми ккет-тархьуна гьишиная хIуч даради.
Са ягьарикес са ягъа гьаттвей хьуная хIуч фичира фачархьайчутас хIурин багварифас. Агуная мисс хIуригIас гIайчIвая мукьуйиъ мерккв. Фуш ахьасе пуна хияле чве мерккурал цIухалаяр аркьай ? Гьате сул, хIучас Iэмалар акьуф.
Фацуная хIуча сулан гвадж.:
Вун ев зун IЭлихъди гьикуф? Зун са хIиллайи дакIина ккеттархьеф? Гьал зун вас аркьаф акьасе!
Сула учис кьацIра фиттикесра хабар дава тIулар акьуная, тамаш хьеф суман хабар гъушу-най мифас:
Фуш IЭли э? Фиркьа кIаш э? Зун хьиму ис э гьеме хIурин девлетлубирин шиниккварис мерккурал цIухалаяр акьас ягIар аркьай, мусра мидас найчра ушуфттава.
Са руд ая хIуч хъугъуная михъ мегелайра. Айчин зас те сул вун суман хьеф идеф хьасе, пуна миннат акьуная ми сулас:
Засра ягIар акье, сара, цухалаяр акьас мерккурал.
Буюр. мусс хьичира xIезype вун суманттарис ягIар акьас. Экьве мерккурал, ккедагь рудж, багамисттегьен гъамиша, — пуна хIучас, учи аккетуная мин руджуракк хьед. Багамис агвасе вас фиштти ккевей ичин вун мерккуралас, сасрабирисра ягIар акьасе вун.
Гишттира пуна, сул ушуная. ХIуч микIила силеб силебил алатай амилгуная аязикк, ба-гамис рудж гъван хьуна алукъуная мерккурал. Чиппин курар ай атте инсанарис агуная мерккурал але хIуч. Гъуюна са идже зурба кIашара. акьуная хIучас дараланф. Рудж алукъуна кеттивас девей, гьишас вей ахьуна адава мифас. Са хIилла эл алми ккеттархьуная хIуч дакIина, рудж амилгуная мерккурал алукъуна.
Ппара гагь хьуная хIучан арайил девей, иттай, ахир кIил, рудж хъундай, айчIуная ме гIурчади.
Me айчIу вахттуни, сул ахьуная Iулар фарцанди, гьемишанди Салима хIучарис тIабар гьархъа мукьуйиъ. Агуная мис са тIабар адахъуна, микес зарар кидава пуна, гIаттивуна гьегебиригI гIая якк Iэлди экьуная ме, гьайчIуна бицIи вархалди суман, рагъугь IуьтIанас. Агуная ме багуфас гьаттве хIучас.
ГIрр! — акьуная хIуча. — Meгe ме аявус, душман! Baxъac э хи зун са хIиллайис IЭлин кIашалаккес ккеттархьеф! Вун э хи зун рудж хъудай атуф! Зун вас аркьаф акьасе гьал!
Фи вун агъаттар, чу? ЧIукь аяв дараригI чIирхIе Iэмалар кея сулар?! Зас вун садпегелай э аргвай. Вас кканчин, зун вас са идже Iэлеф ая мукь агвар акьасе, — пуная сула, са неч-ламусра гIудай!
Хабра хъучушуная михъ са руд ая давдагъ хIуч. Улар рекIве хьуная мин, IуьтIуб ая мукь ягIа пеф.
Ахъихьуна сулахъ, ушуная ме ги агъавусади. Ми файдиная хIуч Салима тIабар гьахъунавусади. ХIучас агуная тIабаригI гIая якк. Алчишиная ме — гIукъуная тIабаригI мин беI. Учифас вередегьенттар акьуная хIуча беI гIаттивас, сагъилдира хьуна адаъ мифас. Ав йирхIуная хIуча, Салим вея вахтт хъучавеяф ягIар хьуна. Тис агучин, ме луькIефе.
КьатI акье ве беI, гьиш! — пуна буюрмиш акьуная сула. Фие аркьаф? Чара андаъ мис. ХIучара чIуркьуна, кьатI акьуна учин беIра, гьишиная хьибу беI ккишай. хъуссай иъра.
Ппара гагь хьуная хIучан беI сагъ верегунас. АхиркIил, йирхIун сагъ хьуне, айчIуная хIуч
гIурчади, рудж хъудавай, laттapa аркьай.
Са ягъарикес саягъа, гIурчаъ ая вахттуни. алчархьуная мис са paгl. Кканхьуная мис фи
фачархьай чугас кIил ачикIас рагIуди. Гьучадиная ме: хьеттин къирагъихъ кьвалбагв варттал акьуна эл ккертай сул айъ!
ГIрр! РР!- акьуная хIуча. Агунев ме аявус?! Ламуссуз, Iэмаларин кIечI! Вахъас эхи зун
IЭликкес дакIина ккеттархьеф! Вун эхи зун рудж хъундавай атуф! Гьал вас аркьаф акьасе зун, — пуна алчишас алучIа ме сулал.
Вун нандейчира гIачахъунаефе, — пуная сула, са ширин джилара акьуна. — Хьин мусра сад сайигь гьучархьефттава. Ме рагIуъ aфe зун кIилин Iуьмурди, бицIигунанхаб: зун рагIухъан э гьемисан, сайикра тIу6ра кирхIуфттава инсанарира, нахширарира чухъ сагъул агъаяфе зас. Хабра хъугьуная са руд ае хIуч сулахъ.
Миштти ичин. белики, засра ягIар акьасев вун, — пуная хIуча.
Буюр! башустта! Фаша мич ве ибрар.
ХъитIуная сула хIучан ибрар рагIун хиларихъ, фатуная хьед. Уч Iу лек ккеггархьасттегьен гьишиная гидас.
Са хубджи гагьди те багус атай, ме багус атай илгуная хIуч, ибрар алттархьастгегьен. Ибрар алттархьеф, ахъушуная ме рагIугьас са хубджи манзили.
Илгуная хIуч е рудж хъундай, е са лек ккиндай, е ибрар алдай. Читин вахттар хьуная
хIучан!
Сулра lycee хьуная гьал. Мисра иджи Iэлеф джиркIей хьуна адава, е Iэмаларин кумак вей амилгвандава мис.
Са ягъарикес са ягъа са кумайиъ джикIиная мис са пай кIеджар гIандава Кьуръанра, хIуьппехъенарин кIаш. АликIуная ми кIилил бурчIандикк джикIе бармакра, алдитIуная бармакилас са lapтIвpa, чалма суман хьас, алттаркуная ми Кьуръан, ппай икьрар акьуная ми: » Закес хIаджи хьурай! Джаллайин хиял хьасе зун хIедждалди ушуна адеф пуна суман».
Гьеге арайиъ гьаттвей ахьуная ме кумайигьас, багвара афатай, хIуч. Агуная мис учин якк атIу душман. ГъутIуная мин са-сатти чIарар.
Ахир кIил, кичархьунев, душман? Вахъас э зун IЭликкес са чарайис ккеттархьеф! Вахъас зун е рудж хъундай, е лек ккидай, е ибрар алдаминдавай илгуф! Зун вун кьатI-кьатI акьасе. — пуна, дахъуна xIa сивра, алчишас кканхьуная хIучас.
Сула Iудар удигьа беIэра гъутIуна завариди, Кьуръан ттуттуная мин удигь:
Фуш IЭлихъасе вун агьаф? Фиркьа руджар э, фиркьа беIэр э, фиркьа ибрар э? Аллагь муштари э, зун хIедждалас адина сатти ая касиб малла э. Йиц1у ис э зун зе мугуйиъ са кьиматра дагьуланди. са гунагьра даркьай беглерин шиниккварис итталарна Iайвелар дахьас кIеджара аркьай экьуна.
Улар агьикIуная хIуча:хъуттурфуная Кьуръандихъра, кIеджарихъра, аликIуна барма-кихъра. Мин хиял хьуная: ХIекьди хIедждалди ушуна адиная малла идетагьаре ме! Зун гьалатI хьуная гьава э».
БатIарди цIае кIилиъастти саламар йина миннат акьуная ми сулас:
Зе чарккварисра ягIар акье сара гьеме гIилми беглерин шиниккварихъай.
Iэмалар кея сул ппара гагь хьуная рази девей, сагъилдира кIил ккидиланди. ХIуча пуная: «Зун гьер х1ефттайи са кук укьара гъай акьасе. ГIилми кийихаб батIар савкъатара акьасе», -пуная ми. Гидегьенттар акьасе пеф, сул рази хьуная.
Файдиная куме хIуча учин чаркквара са укьара.
Са хIефттайилас шаб ве чарккварил аларуцас, -пуная сула. Са ягъ дахьеф суман алттушуная хIефтта. Адиная хIуч учин чарккварил аларуцас, са маргай ччаман, самаргай уьттан, самаргай хIалатутинра фай сулалди.
Сула чаркквар агвар акьуна адава мис. —
Зун тебур беглерин шиниккварихъди дурухIалар акьас гьикуная. сасра хIефттайи шаб, -пуная сула.
Сасра хIефттайи хаб адиная хIуч. Хабра агвар акьуна адава мис мин чаркквар.
Зун тебур Iурдис гIyp гъас гьикуная хIуриъди,- пуная сула. — сасра хIефттайи шаб.
Алттушуная са ягъра дахьефсуман ме хIефттара. Адиная ме кьабахъ хIефттайи учин чарккварил аларуцас, фиштти йачугас гебур: иттай чугас, сагъди айчугас.
Адиная ме сулан мугуйиьди — фушра адаъ: е сул, е чаркквар. Гьер багварихъ хъуссуна джагвар ирккара ахьуная, гъадаркуна Iape маргаяра ахьуная. IуьтIуне сул-хIеджи хIучан чаркквар.
Ав йирхIуная куме хIуча дардуникес, гIачушуная хаб дарагIди. Джинихьуна. ккекьуна экьуная ме: фиштти хъел алартагьан сулалас агъай.
Гьинас ягIа фидегьен вахттар ккеттушун ичин, фиркьа гьан агъай, хIучан, ахирара айчIуная ме гIурчади.
АйчIугьилди дагьарин кIилил агуная мис учин якк атIу душман.
Сул. ахъухьуна, сакинди, са фикира кидай, тIуларикес фурдакIар аркьай экьуная.
Шад хьуна, хьибу беIуьлди лихъун акунная хIуча:
Гьал кичархьуне зас душман!
Мегелай зун вас джалла задарихъас кьимат есе. Зе чарккварихъасра, IЭлин даралахъасра, лекухьасра, ибрарихъасра, Зун вун кьатI-кьатI акьасе, душман!
сулас гьинагIайра хьуна адаъ.
Фиркьа чарккваре? Фиркьа дар э?,Зун кIилин Iуьммурди гьеме суван кIилил фурдакIар аркьай алдефе, зас вун мусра уларисра агуфттава. Сакинди зе фурдакiар аркьай экьунаттикес фие вас кканеф? Вас кканчин, васра ягIар акьасе фурдакIар аркьагъилди.
Фидегьен Iайи кумеф ичира ягIайдава хIуч,- мегелай хъучушуная ме сулахъ.
ЯгIap акье!- пуна, рази хьуная хIуч. Засра ягIар акье бархъаяр икIуна гъаре фурдакIар акьас.
— Гьучашаб багуйи.- пуная сула, — фидегьен фурдакI аркьайчин зун алцуна кканде къайда. УчI гьемисаъ.
Гьучадиная хIуч багуливди. хъучучIуная сул фурдакI рухай, хIучахъ хъуруцай кIилилди
рукьасттегьен. АликIуная сула фурдакIил хIезур кьул. батIарди цIуьппе акьуная.
Амурдиъ ачархьуная хIуч, амма кьана хьуная.
Сул гьуккай ушуная хIуьппехъенарилди, хIуппар фай аяттарилди, унахъас. Агвар акьуная мебирис; сула хIуч, кIирай пуна. Ппара xIa кьимат йине хIуча учин кумевелдигьас!
Перевод Тамам Рамазановой, учительницы Тпигской СОШ
