Гьер вегIдайихъ хъая гьер джурейин хIаягъар. Ая хье кIилди вилаятин хIаягъар, ая Iаре Дагъусттандинттар. Хье Дагъусттандиъ ягъцIурахъ хъучархьуна гьер джурейин миллатар ая. Гьер са миллатихъ хъая чиппин иде-дава гIедатар, хIаягъар. Гьелбетта гьерттихъ гьер джурейин хIаягъар хъайчира, хIапай гIедатарна хIаягъар джаллабурин сад суманттара э хье республикайиъ. Гьемишттин хIаягъарикес сад э Хьидин Iуьш. Хьидин Iуьш къаршиламиш аркьа Дагъусттандин кьибла багухъ хъая халкьари. Ме ягъ гьер миллати гьер райондиъ, гьер хIуриъра кехIей гьергъилди э. Ме хIаягъ аркьа миллатар наебур э пучин, мебур лезгибур, табасаранар, агъулар э. Хъара аркьа ме хIаягъ азербайджанарин республикайиъра.
Зун ягIа ахъакьасе хье агъуларин миллати фиштти къаршиламиш аркьайчин Хьидин Iуьш. Хье район гьава суван район э, дехIела мисаъ Iурдин руджра ппара ирхи э. Хьес ягIа, суварин мукьариъ исан вахттарикес ке тушкин вахтт Iурд идеф.
Авалдин алтухъ Iуьмурдин шартIара авадан дава вегIдабури ппара четинвеларна загьматар вереф и инсанарис, чиппин бицIиф-хIаф, мал-къара гаш–мекI дайина Iурдиас аттивас. Миштти идегуна, Iурдин тушкин вахттар аттархьуна хьидин гьава фачадаркуна дуньяйин гьава самуз духIуба хьугъилди, инсанарин йиркIвара шад хьуна ачухъ верефи. Хьид башламиш акьуна айчира, амма сагелай алтухъ ибгIавелар авейдава. Iурди учин киме-киндаваттар аркьаф суман, джурейи хIа ибхьер угъа. МекIера айчира, амма йиркIв ачухъди аве, вей-вей ибгIавелдихъди тIуршая агъай. Хьидин шадвеларикес сад верефи ме ХIаягъ.
Ая ме ХIаягъ къана садпе мартди аркьаттара. Мебур э Къуругьарин райондиъ ая хье хIурар. Агъул райондиъ аркьа ХIаягъ цIеерхьидпе мартди. Найисаъ мус аркьайчира, фиштти аркьайчира, ме ягъ хьехъди рукьунаф авал заманайихъас мич э, хье дадарилас, хIадарилас.
Хьидин Iуьшас лап вахтт ккими хIезурвелар аркьайи инсанари. Ахъийина хIезур аркъафи чIихе IуькI э, гъур э, лазимди андава цIуре кан – лек, чакма – калуш завал акьуна. Мишттинттар ахъиланф авалдин заманабури и. Хабди зайдайи ахъиланди хъучучIуне машинарин куьгьна хьу фурарин резинар. Мебурин цIа хIара ве, ппара гагьди угай илгванде.
ХIаттаринра бицIиттарин авейи гьерттин учин вазифа. Хумбари Хьидин Iуьш хъучаверегунас хуларин мерттхьунар, фурсар аркьайи. Шиникквари гIешкьунис, бехIсунис завал акьуна аверефи цIа аркьа хIезимаяр, салар ацIас акьуна аверефи. Сад-сайин удигь аркьафи хIа гафарар ппара завал акьуна хъаттари. Ме фуланттихъ ппара хъая, гебурин мехIелайиъ хIа цIа хьасе агъай, вахттар ккими ахттилатар аверефи шиниккварин арабуриъ.
Хьидин Iуьш хъучадехаб, сагелай гьертти чиппин мехIелайиъ аркьафи цIа. Хабди башламиш аркьайи багулив фая мехIелабурихъди, къуншибурихъди вей, сад-сайис ме хIаягъ мубарак акьас. Аркьай муулин макьамара, лехъунар, аркьай шадвелар, тамашибур, завал вейи цIабурихъ. БицIиттари гIатIиршанди сад-сайигI шаIар, джигьилар ккубулар кедахъурай агIай алдишайи цIабурилас.
Хулади мубарак акьас алчаде гIуларис ме хIаягъас аркьайи кучемуссубур, экIен нирхIин ашар, чакь. Чакь аркьаф ери джурейин ударарин мехIсуликес э. Цулана гванас мал руккугуна, джурейи рукъас аркьайи мучIуркулар, лекар, хъара сасра яккар алдатIуна ирккар. Багами дахи хъучучIайи ме ямаг акьас, Iуьшас хъучихьас. Сагелай руьхьейи ирккар, хабди мебур гIаттивуна, мебурик кеме яккар музе акьуна гIархъайи хаб. МисагI гIаве хъара хIеджибугъда, кIаре кIахар, хьибу джурейин бакIлихар, нахут, экIен батIар хIа ударарин кур. ХIел–хIел аркьай гIадаркай джалла мисагI гIахъудегьенттар, батIарди руьхьес аркьайи. Сури ме аркьайи Iаш гIами, сури Iаш гIайчIвасдегьен руьхьейи, аш суман акьас. Авала бицIи шиниккварис акьуна кIеджукес турба, ахъуна фачиланфи гъил ихьай IуьтIанас. ЯгIара ацIунабури аркьа ме ямаг Хьидин Iуьшас.
Хьидин Iуьшуй верефи сусарик ишанар кихьас. Гъарефи нирхIин ашна гъилихъ хъая кьумашин парча. ХIаягъан Iуьшан тамашибур алттархьухаб, кьабахъ ягъа багамикестти верефи ккитIуна вецара садпе язанин хул акьас. Ме вазифа ирцIанфи хIуриъ ая хIа идемилди, мехIсулар ппара хьас. ХIа инсанар хуланра, хIуринра баракатар идехIела.
Исалас иса Хьидин Iуьшан гIедатар духIуба вея. АцIуна исар хьуне хIаягъан тамашибур башламиш аркьай ягъуй некьвардал, вецар, гъурур, ккеккер алчикай, хIейванар гьартай, шиниккварин гьуккубар аркьай. Джигьилари гъван ахъатубар, тIилар хъучадивубар аркьай, гирябур гъадивубар, турникIик кедивубар аркьай. МучIе хьухаб кихьвафи Хьидин Iуьшан хIа цIа. ХIурин джигьилар ягъуй димари агъаверефи ФидинтIулади фурара фай. ЦIайихъди джемеIет завал хьухаб, мебури адартайи цIа кихьуна фурар. Мебурин арайиъ авейи бехIсар, найин фур вархайихъди рукьайчин.
БехIсариас гъалибвел хьуттарис ирцIанди аве бицIи суман савкьатар, пул. Хъара гьер иса аркьай аве хIурарин арабуриъ тупп дурхIубаас бехIсунин мегIракабур. Гьал мебур аттивуная джуре вахттунихъди. Са багухъ тамашибур аве, сасра багухъ аве батIар мегIнибур, Iебкьунар, лехъунар, аркьай концертар. Хье райондинттар кидавай, аве адина гIулар багулив фая районариас. Ттиан мегIракайилра акьуне ацIуна тамашибур, бехIсар. ХIаягъ мубарак акьуна, батIар чIаар фай Закир Каидовра гъургъуне. Гьер джурейин гъалиб хьуттарагъламишра акьуне.
Амма, вахттар алттвередегьен гIедатара духIуба ве, инсанарин фикирара. Удигьай джалла джемеIетин ХIаягъ ичин, ягIайин ягъа хIапаяр акси э мис диндиъ ая ХIаягъ дава пуна.
Фиштти ичира, хьин хьефас вередегьен алучIуна кканде авалан гIедатар ухIас.
Салихат Малагусейнова
