Инсандин джандис лазим вере шейэр ппара ая. Амма ке геректтар э — инсанди дива нафасна, уха хьед. Хьеттин лазимвелдихъас гъургъучин пас хьасе инсандивас ризкь фадавай дуламиш акьас хьасе 40 ягъа, хьед фадавай 8 ягъа.
Гьал фикир акье фидегьен ппара ичин хьеттин кьимат. Миштти идегуна мигелай ахттилат хьасе хье хьеттихъас.
Е ранг алдаф, е тIем хъудаф, е ниъ хъудаф — фи э ме пучина джалайи пасе хьед э пуна. Фиттис э гьан ме герекф пуна хабар гъушучин пас хьасе джалла дуьньяйил аледегьен инсанарис, нахширарис, Iуькерис, кIурарис, джиларис, хъара сайиштти аркьа курарисра.
Ме нубати зас ахъакьас ккандея фидегьен кьимат айчин инсандин джандиъ. Дуздин сан аттивас дахьучира инсан уч хIапай хьетикес э. Са кьайдайин яш хье инсандин джандиъ ая ерхьцIурна гIуьфу процентилас вартт хьеттин, пай самуз яш хье суман инсандиъ ерхьцIур процентилас ахттдала авейдава. Яшар ппара хьудегьен, хьедра амилгвандава джандиъ.
Гьалдин Iелимари агъа хIапай итталар инсандил алгъазиланде джандиъ хьед чIукь хьугуна. Хьетти кумак аркьа IуьтIу ямаг хIел акьас, кумак аркьа дамарна табар мертт акьас, хъара дуйин гьава духьIуба хьучира джандин ибгIавел къайдайиъ арта. Ая сан хьед чIукь хьегуна фиштти духIуба вейчин инсандин гьава:
— Iу процент чIукь хьугуна ахункерхьуф суман гьава гъадарка,
— йицIу процентилди чIукь хьугуна эл гьуркIайдава, кIилари Iуьр аркьа,
— къа процентилас вартт чукь хьугуна инсан кIибра мункине. Хьед ухубанра ая кьайда. Са ягъа инсанди ухуна ккандея Iу литри хьеттин, са вазала аттархьа ерхьцIур литри. Амма алтухъ ппара ухубра иджвелис дава агъа духттурари. Фас пучин ппара ухугуна гIанра алгъатIаргIа, йиркIвна мавунчарквара алтухъ ппара лирханде, хъара муфеIет кея микроэлементара адагъа джандиас.
Миштти дахьас гьер инсандис учин кьайда ягIай кканде уха хьеттин. Гьер ягъа инсандиас хардж вея са кьайда хьеттин. Дуяйин гьава кучи идегунара инсандиас хьед ппара айчIвайра, айчIуф суман гьегиштти ухайра э.
Фиштти пучира гьер инсандин хьед ухуб учин джанди ккан акьубалас аслу э. Сур инсанар ая фидегьен гьавайиъ кучи айчира хьед духаттар, сур ая хьед фадавай экьвасра давереттар.
Хьед фадавай инсандивас дуламиш акьас хьасттава дуяйил.
Джандин муфеIетис ухуб кидавай, инсанди хулан курарисра ппара ишламиш аркьа хьед: Iелеф акьас, кунар Iуьччанас, къабар Iуьччанас, бустанариъ узудегьен мехIсуларихъ ахъатас, хъара сае курарисра.
Хъара идже хьаси джалла дуйин хьеттар мерттира идехаб.
Амма джалавусаъ миштти дава. Мертти даваф кидавай, хIа пай хьеттар кьеланттара э, фас пучин хIуьларинттар идехIела. Гишттин хьед ухасра вейдава, мехIсуларихъ ахъатасра. Кьелан хьед нандиъра ишламиш акьас вейдава. ИдехIела кьел кидава хьеттихъ хъучархьаф адава фера. Амма кIилди дуньяйин хьеттар алчихьучин хьибу процент э мин аяф. Гьегикесра хIапай гьавабри ае мерккваре, ера джилин кIенаас вея хьеттар э. Гебур кидавай хъара хьед такьванра аркьа удигькIил акьуна инсанди учи.
Гьер са инсанди джувабдарвелхъай ме хьеттин мерттвелихъ хъучушучин, джаллайисра идже хьасе.
Батитай Габибулаева
