Хьуне агъа хьундава агъа са валаятиъ Iу хан. Мебурин Iударинра машгьулвел сад ичира, аме курар мебурин джуьре и. Сайихъ ацIуна девлет хъай уйи, сасрайихъ хъаттара ягъ ягъалас гуланди ккиркIуна, Iари хан агъа ттур дала хъандавуйи, касиб хьуна.
Девлетлу хандихъ хъай уй са руш, рагъар вазарилас ухьтанф. Касиб хандихъ са кIиркI хъай уйи. Ягъарикес са ягъа хъучучIуне ме кIиркI дадас тIалаб аркьай девлетлу хандин хулади ях тин руш нан пас агъай.
Касиб дад аваран хьуна илгуне. Джан дадан, хьес руш йисттава тебури чиппин руш. Тебур э девлет хъаттар, хьин э касибар, пуне ми. Амма кIиркI хъайчIвагъилди адавуйи, мин къараз и те руш учис сусди файдеб.
Ахира, чара дахьуна, дад ушуне кIиркIас сус нан пас. Девлетлу ханди гIалашуй шадтти кьабул акьуне.
— Шаб гIалашуй, ппара гагь и вун захъди гIаттадархьай, яраб фи хабар фай адиф э гьан вун? – хабар гъушуне ми.
— КIилди валаятиъ ттур ая ве девлетин. ХIаттари, ягIаттари гьакIанди дава агъай вереф, девлетлуйикес касибра хьуб мумкин э. Зун зе кIиркIас ве руш нан пас адифе. Зе мурад э, вун зе касибвелдихъ хъуттудурфуна зе кар дуз акьуб.
— Зун мус хьучира шад э ве багунф хьас, амма захъ ппара чуппар, кIиркIар хъая. Гебурин ахттигьар фадавай зафас са джувабра йес хьасттава, — пуне ми.
Гьаме джувабра фай ушуне касиб хан хулади. Девлетлу ханди, завал акьуна учин багу кIилар, ахъакьуне мебурис кардин кIил фиштти ичин. Джаллабурин сад суман гьарай аттархьуне чуппаринра кIиркIарин, йесттава хьин хье такабур суна те раттаккис пуна. Амма Iемалдар ханди пуне хье девлетарин хIа гаф акьуна ккандава, хьес ягIа дурухIа кIут ягIа веф ичин, багагь алттушуна са сарайинф ве. Див хьин тебурин касибвел сивигI дакьас. Хьин гебурис хье рушахъас батIар хIа калым фаш пасе. Сасра ягъа девлетлу ханди унахъас акьуне касиб хандис. Чин рази э че руш ве кIиркIас йес пуне ми, амма вун зе рушас пурара алийина верш хIейван файдина кканде хъара гебурихъай къизилари ацIу верш чIилIанра. Пушмалди адине касиб хан хулади. Ме ахттилат унихьуф, кIиркIан йиркIураас хиял адайшуне, найич ушунара ме кьимат къазанмиш акьуна кканде пуна. Алийина учин Iуьсе хIейвандил хъерар, учIуне ме варха рекъуьъ. Дере артIай, тепе артIай аттархьуне джигьил са баябан чулдиъ. Гьучархьуне мис са зурба мулкар, девлет хъая хан. — Вас кар аркьа нежбер кканду? – хабар гъушуне ми хандифас.
— Зас хIейванарихъ вере рамайихъан кканди ая. Вахттарихъас, пуларихъас гъургъубра дакьуна ушуне джигьил хIейванарихъ. Истти, найчра гьаттдучIай, кар акьуне ми. Хандин кIваласра кехIей алттархьуна уй рамайгIандихъас. Са багамикестти адине ме хандин раккахъди.
-Хан, вун сагъ акьурай, зе кар кардин вахтт ккиркIуне.Нан зас кардин хIекъ, ве гъилихъ фи хъайчин,-пуная ми.
Хандин джуваб мишттинф хьуне:
— Ушуна гьате хIейванаригIас нае вас ке батIарди аргвайчин, йиркIурас ибгIа ичин, гьате гIаттивуна фаях.
ГIуьбехъмин гагь хьуна хIейванар ачика багварихъди ушуна учин йиркIура дивуф гIаттивуна фай адине ме. Ме вахттуни ханди фикир акьуне: «Захъ рамайихъан хъадава, пугъилди ме кIиркI, са маслихIетра дакьуна, рази хьуна, кIилин истти бизарвел дагIай кар акьуне. Зун девлетлу хьухаб, зас са инсанра агуфттава, кардин хIекъ ягIар дакьуна лирханттар. Аргва хIеларилди, михъ ппара хIа мехIрумвел хъаяф сумане». Ахира, ккихас дахьуна, хабар гъушуне ме кIиркIафас. Гьала зе кIиркI, ахъакь зас, фи багьанайилди вун аттархьуф ичин байирдин чуллариди.
КIиркIа ахъакьуне учин дарди бала.
— Лиштти идехаб, зе кIиркI, ле хIейван хаб фат. Гъушан зе къизилдин шилIанар. ХIейванаригьди багу хьуна, удигьди гьадикIуна шилIанар ттуттан, нае хIейванди гьучадина кIил икIучин, гьатикес вас цIуппе дустт хьасе.
Ханди пугъилди акьуне кIиркIа. Гьучадина шилIаниъ кIил икIуне ке Iуьсе, ке забун хIейванди. Ме хIейван гьадикуна, хаб ттуттуне кIиркIа шилIанар. Хаб гьучадине ме хIейван. Хьибугелай шилIанар ттуттуна, хьибугелайра гьучадине гьаме хIейван. Чара дахьуна, фай Iуьсе хIейванра адине ме хандин хулади.
Гьал ях зе кIиркI хулади,шадтти ишламиш аркьаф хьурай ве хIейван. Къуллугъ аркьай ухI. КIвалас гьамарта, захъ хъая кIилди хIейванара сад э, садтти гьале хIейванра.
Адине касиб хандин кIиркI хулади. Элхъенди хъучучIуне мил девлетлу хандин багу кIилар. КIилин истти гулуна Iуьсе къартач хIейван фай гIаттиная хье цIае багунф агъай. Ме ахттилатар унихьу кIиркI, йиркIурак хьуна, фай учин хIейванра, айчIуна ушуне хIуриас.
МучIе хьухаб фикир хьуне мин, бизара хьуная Iуьш аркьа мукь кканде пуна. Агуне мис са ачIаъ къамишарин къирагъихъ литугI гIучIуна гъархьу идеми. Мин багулив гъархьуне учра.
Багами вахттуни кетIу идеми муьхIттал хьуне джигьил агуф. Ме идеми уч хьуне касибарин кумакчи. Гъайкуна хабар гъушуне ми кIиркIафас фи ичин мин хIекь- хIисаб. КIиркIа ахъакьуна ккиркIвагунас, мебурис агуне вархайиас хIейванарин са кIаратI. Мебур ери мулкарил аларуцуна, касибарин хулар ккедихьуна вере къачагъар хьуне.
КIина гьаме къачагъара, фаттивуна верш хIейванра, верш чIилIан ацIу къизилара фачийина гьикуне ме идеми джигьил кIиркI.
Шадтти адине хандин кIиркI хIуриди. Завал акьуна учин багунттара, гьерттис пай акьуне ми учин хIейванар, къизилар. Хандин рушас сара улра йирхIундава ми.
Тегунахъасхаб ме валаятиъ шиберихъас хIа девлетар тIалаб акьундава.
Салихат Малагусейнова
