Са къайда яш хьу инсандис учин Iуьмурдиай дагу Iеламатин курар авейдава. Гьер са вахттуниай гьер джурегъилди гъадарка гьава инсанаринра ишламиш аркьа шейъэринра. Авал заманайин четин вахттари, хIуькумати адихьу герек шейъэрикес фера фачадархьагуна инсанди учи учис аркьайи рехIетвелдис ишламиш аркьа суман задар.
Сад мебурикес пас хьасе фурдакI э пуна. Джаллайисра кIвалди амилгванасе фиттис ишламиш аркьайчин ме. ФурдакI хъудава са хизанра адавуйи. Ке ппара микес кумак уйи мал-къара ухIа инсанарис.
СалагIандихъ хъувейи мебур Iу джурейинттар: фурдакIра, фурдагъра. Фурдагъ акьуна авейи батIарди IирIи ккийина, джалла маларис икIуна гъабар, садилди ачагъарегъилди, сасра – фурдакI, фурд адархъаф. ФурдакI акьасра рехIет давуйи. Сагелай ушуна кканвейи дараъди, руцайи сасуман, инсандин тIуб идедегьен суьвевелдин Iашу кутIулар кея кIурарихъас. Хабди керхIайи цIабар, гIатай, гIатай тIур, зад кея суман мукьар алайхIайи кантIала. Хабди рухай уч фурдакI. Ке цIайи аркьайи кIен, батIарди цIуппе аркьай. Хабди икIу къакъ ададархъагъилди. Амма ме фурдакI акьас ягIаттара ппара авейдавуйи. Кьимат йина акьасра ме пеша кея усттабур алтухъ фачархьайдавуйи.
Зе йиркIурал аме, че мехIелайиъ Iэшуккай агъа хьир аяфи Iуьшттарин тухумдинф. Уч ягъниш кея хьир ичинра: е унихьаф давуйи, е гъургъаф давуйи, — амма са-са сагъ инсанариласра кехIей алтухъди зурбара, кьуватра кея хумбеф и. Уч ушуна дараъди, фай верефи кутIулар фурдакIар акьас, хъамилгу кутIураликес аркьайи мугулар. Ппара гIешкъ уйи мин варвариъра. КьацIра гъил фаттадивай хъуланфи мебурихъ, эгера варв аллайквай аяхаб, мугул фай хъударкайи завал акьас, нагагь вархал вейчин къутт къуттус атай завал аркьафи варвар.
Те вахттари тахтабур кканегъилди фачадархьай уьрегенара аркьай фурдакIарикес. ГIанаас атайи лузра, хьудегьен батIарди фатIиршанди гъирхIагъилди кутIуларин арабуригI гIукъуна, варварин ибгIавелдихъасра цIуппевелдихъасра фикир аркьай.
Ме заманайи фурдакIар ишламиш аркьаттара андава. Амма гьалдин инсанари авалдин гереквелдин шейъ идеф ягIай, чиппин йиркIуралас давес, гьал хулан гIанариъ батIарвелдис суман атас алучIа. Музеяриъра завал акьуна арта, аде инсанарис кIвал аркьай ахъакьас, фиштти джандихъ хъархъай фурдакIара джафабур дивуттар ичин хье хIададарна хIабабар. Ахтармиш акьучин тивас мивас, хIурариъ сасадар джикIенас хьасе фурдакIар рухас ягIай аметтар.
Хъара фурдакIин ахттилатин ттур ая мисалабур аяфе хье вилаятиъ.
Авал заманайин асирариъ са хIуриъ гIедат хьуная хизанарин арайиъ, чиппивас чиппин джандин хIел акьас даверегъилди хIа яш хьу суман дадар файшуна алайхьагъилди дагьарилас. Саягъарикес са ягъа хизанарин арайиъ хьуная маслихIет, хIа яш хьуная, Iуьссе хьу дад файшуна аллайхьас. ИкIуная шиникквди учин дад фурдакIиъ, хъахъун фай ушуная. Рукьуная дагьарин къирагъихъди, хъадивуная фурдакI дад алайхьас пуна. Гьеге арайиъ дада гъурзар акьуная кIиркI.
— Е, дадан, зун алайхьучинра фурдакI фадимихьа, – пуная дада кIиркIас.
ГьакIанди акьуна ахттилат дава ге дада кIиркIас. ЯгIа кIиркIа дад алайхьуф суман, багайин ягъа учин шиникквди учихъди рукьас акьасе гишттин ягъ.
Ая сае джурейин мисалара. Ахьуная бабна са шиниккв. Исахъ ис алттвей баб хьуная Iуьссе, вей-вей кичавей, кIалибарин бицIи вей ахьуная ме. Фиркьайчин ягIай ахьуна адава кIиркIас, нандиъ артайчин дагIай. Iайи хьебайи атугуна лекарикк фадихьуф суман йиркIурас кьагьар вей ахьуная мин. Кканхьуная мис ге гьавайи гъадивуна артагъилди акьас. ЙиркIурал хьуная фурдакI. Гьава акьуна кейхьуная хулан мурттукес, аккихьуна гIудул акьас кьудакьин парчара икIуная баб джаллайиласра гьава акьуна фурдакIиъ. Гьеме кар бадалди шиникквдин дараджара вартт хьуная.
Джалла валадари фикир акьуна кканде, багайин ягъа чин фиштти ухIасегьан пуна. ИдехIела э агъафра агърукьа хIуьлмат дуяйил ами акье, хабди чвахъдира дадар-бабарин хайир-дуьгIе рукьагъилди.
Батитай Габибулаева
