Фикир акьухаб дуьйин варттал тIабиIетихъ хъадава джуьрайин гIеламатар нуьгIматар адава. Сад э мебурикес емиш. Сад э пугуна, емишаринра са хьиму джуьра аве. Гьер са емишихъ хъуттурфухаб фикир ве яраб фиштти яратмиш акьуттар эгьан пуна мебур.
Мебурин Iу агъзур джуьрайилас вартт айчира сад сайис е тIемун, е агубарин ухшар адава.
Уч емиш агъа чIал инсанарис ягIархьуне са агъзурна ери вершна гIуьфудпе иса. КIурарил вере Iеле задарис джаллабурис, гьеч, джихер, куршам джуьре дакьуна агъа емиш. Гьер емишигI гIаве гьер джуьрайин витаминар, микроэлементар. Мебурикес ппара муфеIет кея инсандин сагъламвелдис. ДехIела духттурари насихIет ирцIанде хьес гьер ягъа якьу верш грамм IуьтIан пуна емишар.
Амма авала ме емишар кканегъилди джиркIендира давуй, е алтухъ Iелдира давуй. Хье суварин хIурариъ ягIайра кехIей авейдавуй нае емиш фишттин кIураник вереф ичин.
Авалдин инсанарин гIевамвелдихъас ахъакьасе са ахттилат
Лап дагь заманайиъ ушуная са агъул шуй, ккитIуна гIерабайикк вецара хъай учин кIиркIра хъалпусакар завал акьас. Суваас арандиди аларукьугуна IерабайигI гIучIуна ахъухьуна ая дадас агуная лезги хIуьрариъ чиппин бусттанариъ лихан инсанар. Аркьаф фи э пучин, завал аркьай хьуная мебури кIурарикес музе хевар.
— Агь дадан, аларуц вецар, — пуная ме идеми.
— Фас э, дад, гьемич дегьен адесра адина фера фадавай хаб фиштти гIагъвесе хIуриди? – хабар гъушуная кIиркIа.
— Джан дадан са музе хеварин кIурар мидегьен гьаваттар идегуна, зас гучIа, яраб къалпусакарин кIурар фидегьен хIаттар хьасегьан. КIураниас адархьуна са кар са лихун алчархьай дала хьин къалпусакар деIутIунара экьвасе, — джуваб акьуне дада. Мин джуваб агуф гучI хьуная кIиркIасра. Iударинра чIал сад хьуна аларуцуна гIагъдиная мебур хIуриди.
Ме ахттилатис фикир йихаб хьес аргва фишттти кьитди Iелди авейчин те вахттари емишар. Ичира те вахттари инсанарин сагъвелра алтухъ и, кьуватра ппара кей уй. Тегунан идемари гъадива гъванар, хумбари хъархъа къакъар, мебури дивай уй загьматар, гьалдинттарифас гъадивас хьасттава.
Машмаш пугуна хье хиял ве ме гьакIан емиш э пуна. Микес аркьа варенибур, компотар, сокар. Мебурилас гъайри машмашик ппара дарманара кея. Зайдейи гIая ме емишигI антиоксидантар, витаминар, ирккарикесра кегьей иджвел кеттивай ве мебурин. Ирккарикес кеттиву дарман кумак ве ппара итталарис.
Ананас. Мин иджвелра ппара э. Емишар Iелеф кедавай ме кIуранин цIабарикес кьумашара кехIей аркьа. Хье гIелимари ананасигI гIая ферментарилди ацIуна итталар сагъ аркьа. Кумак аркьа ме ферментари нафас дуз акьас, табарис, йиркIуран итталарис, хъара джуьре чIирхIе итталарисра.
Бананар – ме емиши кумак аркьа атеросклерозис, давление аттарис, лекI иттаттарис, судорогар вереттарис.
Нар (гранат). Нар пугуна хьес фикир ве ме емиш лап гьате инсанарин тарих хъучучIухаб ягIай афе пуна. Лап дагь заманайихъас мич э халкьдин джерехIери нарарилди инсанар сагъ аркьай. Кумак ве микес себ иттагуна, йиркIуран итталар агуна, ифулар адигуна. Мин кумакилди авала шарар кертафи, атIу йирхIунин иъ гъурзар аркьафи. ЯгIара ишламиш аркьай аме нар анемия аяттарис кумак бадалди.
Джихерна гьеч чаб чиппис багу емишар э. Нандиъ кканчира агъучIа кIураре мебур. Чаб хье мукьариъ ке ппара ая емишара э. Чаб ппара идеф суман муфеIетра ппара кея мебурик. Джихери кумак аркьа сахарный диабет аттарис, хаб йирхIас аркьа иттал.
КIилди емишарихъас гъургъас аттрукьасттава. Амма гьал Iурд – гIул дагъай кIилин истти ишламиш акьас ве емишар. Мебур ухIас инсанарис ягIар хьуная Iемалар.
Рукъас акьасра ве кIилди емишар. Рукъубанра гьер емишин учин къайдабур аве. Мебурин муфеIет алтухъ дагуланас. Рукъу емишаригI ппара гIаве витаминар: A, B1, B2, B3, B5, B6, железо, кальций, магний, фосфор, калий, натрий. Мебурин алтухъвел э кканедегьен гагьдисттегьен ухIас хьеб. Холодильникра лазим вейдава мебур ухIас. Миштти идегуна гьеме кардине рукъу емишинра таза емишин джуьревел аяф. Хъара иджвел э рукъу емишарин тушкин иса алтухъ мехIсул дахьегуна. Са чIалалди гьер вегIдайис учис хъуьдуьхьуь далилаяр джиркIенде инсанари.
Салихат Малагусейнова
