Хье Дагъусттандиъ ппара ая ухьтан мукьар, ул йирхIугуна дарцIа суманттар. Мебур ая тIабиIетин кумакилди арайил адиттар хъара зурба инсанари гъиларилди арайил файдиттар. Инсанари акьуттарикес сад э Дербент шагьурдиъ ая Нарын-Къала.

Алдея ме шагьурдихъди багу хьегъилди аргвай, дараматарин чавуш суман гьава дагьарил. Гьава цал ачавере ракк дала адатуна адафайшуная лап гьаге нецIухъди рукьуна. Авалдин сакинвел адава вегIдабури, халкьдис ме цалар ппара хIа вакилар и.

Къалайин мегIналувел аргва хьес ме гIачихьувелди ЮНЕСКО-йин культурайин тарихдин ирсдигI.

Нарын-Къалайин гIанаъ ая: хьед завал аркьа къуяр, хIемамар, мазгит, церковь.

Мебурилди ягIарве фиштти джалла сад хьуна, дуьхьуьна ухIай уйчин чиппин хал-мукь, гьер са дуьшуьшиккес Дербентин джемеIети.

Ме къала хье хIуькуматдиъ ке авалдинф хIисаб аркьа. Дузди хьиму ис ичин гьалра ягIайдава. ХIа гIелимарин ягIара хIуьджат ая ме кардихъас. ДжикIиная ке авалдин ишанарилди арайил хьуная ме ус ерхьидпе асирдилас мич. Дербент шагьурдин учин яш гIифу агъзур ис э.

Шагьурдин тарихдихъ хъучушучин ме Рагъун-Къала гъадивуне ерхьидпе асирди Персин шагь Кавад Ануширвана. Шагь кIегуна давам акьуне гин Хосров агъа кIиркIа. Хабди шагьур хьуне иранарин гъилиъ. Мебурин кумакилди Дербент хьуне ариш-варишчибурин бина.

Садпе ул йирхIугуна муьхIтал ве цаларин зурбавелдил. IирIевел э хьибу митIри, гьававел йицIу- цIеIуд, ая ахттилатар, цIайи акьу вахттуни ирхевел цаларин ягъцIурна хьибу агъзур митIри агъай.

Цалариъ ая гъванарикес гъургъучин, мебур Iайи азманаре. Агугуна фикир ве, яраб фишттин зурба, кьуватлу инсанари гъадивуна алийиттар эгьан пуна. АгIатунаяф цаларигI кираджайин шириш э. Цалин гьер къад-хьибцIур митIрилас алийиная бицIи къалабур алгъурзан къаравуларис. Гуьна багун магърибдихъ хъая якьу мурттанин къала цалин яIанил. Мин са багулихъас цал агъавея гьава дагьарариъди, сасра багулихъас ахтт адавея Каспий хIуьлиди.

Гьалдин вахттуни Нарын-Къала архитектурный памятник э. Мисаъди вес ацIуна туристар гьер вилаятариас.

Салихат Малагусейнова