Хьуне агъа, хьундава агъа са Чахух агъа идже идеми. Хъахьуная михъ Хвартыж агъа са кIиркI. Амма мин хIа гаф акьас вейдавуйи дадавас, кIилин ягъар вейи ме кIиркIан са фера даркьай. Ме кардихъас ппара пушмал вейи дад. Кканхьуна ая дадас ме са муз арайил алчихьас. Те вахттари мебур ая усар, хIел-хIел аркьай душманар алчархъай, бизар аркьай ахьуная.
Дада учихъ ппара Iайи зурба кIиркI хъая пуна гIачикуная аваз. Унихьуная ме хабар багулив фая хIуриъ ая бегларас. Адиная ме учин къушумра хъай ме кIиркIан дадалди чиппихъай фат агъай. ЦIайи иджи фатас даккан тIулар акьуная дада, хабди рази хьуная. Аттина гъузуная кIиркI мебурихъай вес. Амма мин куц агуф, иджи хъугъуна адава ме диребаш э пуна. Айчира чIалра пуна адава мис. Сасра ягъа хъай Хвартыжра ушуная мебур душманари фацуная хIурихъди. Мич рукъуф, экьуная мебур багамин гагь хьасдегьен. Iекв вере вахттуни гъархьуна Хвартыжахъди гьучадина сула хъадикIина файшуная мин чевекер. МекI хьуна кетIуная ме, башламиш акьуная ме руцас учин чевекерихъас.
— Хьинас агуне зе лекар? — агъай ахьуная ми. Михъай ая илдешарин хиял хьуная ме садтти вес хIезур веяф душмандилди.
— Фидегьен зурба э ме. Хьин гъархьуна ами, ме садтти хIезурди ая вес.
Ме агуф, джаллабурин мертти гIешкъ хьуная вес душмандилди. Гъагьахъуна, ушуна адикуна душманара, фаттивуная хIур. Гъушуна гIалибра, шадтти адиная мебур. Йина Хвартыжас мал-къарара, гьикуная ме дадалди хаб. Тамаш хьуная дадас, учин кIиркIас йиная савкьатар агуф. Хабди, идеф-даваф ягIархьуф, пушмал хьуная ме. Акьу гьунарвелра адавай, фиштти мебур кьабул аркьаф агъай.
Кканхьуна ая дадас сагелайсара учин кIиркI дуздин рекъуьъ ихьас. Са вахттунилас адиная милди сасра хIуриас хIуьппехъенар тIалаб аркьай:
— Гьер ягъа че хIуппарин кIаратIигI гархьа са хIа хIуч. Гьергелай гIаттивуна гъа гагь са хIа укьар, гагь са хIа хуб. Нагагь чахъай ве кIиркI дайдихаб, че курар барбатI хьасе.
ЦIайи рази давей хьуне дад, айчира мебур алттадархьай агуф, рази хьуная
Хъай Хвартыжра адиная хIуьппехъенар хIуч айчIва дерейиди. Агвар акьуна хIуч бадил вере мукьра, атуна Хвартыжра ушуная хIуьппехъенар. Илгуная ме садтти. Аркьаф, даркьаф дагIай, кучера хьуна, акуьчIуная ме хIа кIураникди. КIуранин эхъуьниккди ккиквас завалхьуная хIуппара. ХIуппар сакинхьу арайи, аттархьуна гIархьуная хIуч. ХIуч агуф, гучI хьуна алархьу Хвартыж алирхIуная хIучал. ГучI хьувелди кикъуна хIучак, акьуная ми гьараяр. Мин гьараярихъди аттархьуная джинихьуна хIучахъ гъузуная хIуьппехъенар, йирхIуна кIиная хIуч.
Ме кар агуф, Хвартыжа акьуная гьараяр:
— Фи чун акьуттар?! Зун ме джан кими фацунаф и файшуна бегуьс агвар акьас. Гьал фи зун гъареф?
Бегуьс мин гьунарарихъас ахъакьуф, хIа гаф акьуная Хвартыжан. Фидегьен хIа гафарар акьучира, дад гьалра рази давуйи мил. Са ягъарикес са ягъа гIахъуная бег учин багулив фая къуншихъай. АйчIуная михъай дегIви фай. Завал акьуная ми учин къушум маслихIет аттивас, фиштти гIалибвел гъуршанчин. Унахъуная мич Хвартыжасра. Мебури ахттилатар аркьай, маслихIет аттивая вахттуни, Хвартыжан йиркIураас хиялар адавей ахьуная:
«Нагагь дегlви башламиш акьучин, бегуь акьасе закес учин къушумдин хIаф, ме арайи ке удигьай кIесе зун…»
Джаллабури чиппин фикирар пухаб, Хвартыжа гъайшина пуная:
«Iудара багухъас ппара инсанар айчIуна укъучин, кIебар ппара хьасе, хьес идже э гьер бегуь гIаттивучин са-сад кIе зурба аскерар. Мебур алчикуна, найинтти гъалибвел гъушучин, те хьасе хIекь». Джаллабур рази хьуная мин чIаларихъай. Башламиш акьуная гIаттивас фуш вейчин укъуб акьас.
— Фикьасе хьин алтухъ гъургъубар аркьаф, хьехъ хъая зурба игит Хвартыж. Хьин гIаттивасе ме!
ГучIрахI Хвартыжавас хьуна адава вейдава пас, джаллабури чIал сад акьуттари суман мин ттур агъай ахьуная.
Те багухъасра гIаттивуная учин ке зурба аскер. Гъузуная Iудара багухъас аскерарин къушум, хъуттурфанас найи гъуршанчи гIалибвел. ГучI хьуная Хвартыжас мигьас. Учис дагвас, алакьуна цIуппи улара, айчIуная ме учин душмандилди. Са кар давахаб улар алакьас давуйи ми пуная сасрайира, алакьуна улара ушуная мера. Вей-вей багу хьуная мебур сад сайихъди. «Агьал алдихьасе ми зе кIил!»- пуна, гучIхьевелдилас хIайи улар дахъуная Хвартыжа. Агуная мис учин душманра цIуппи улара алакьуна идеф милди веяф. Ме арайи учин кими-киндавай гуджар завал акьуна, йирхIуна алайхьуная кIил. Шад хьуная джаллабур. Алийина гъиларил, файшуная Хвартыж бегуьлди. Ги мин ттуранихъди хIа усттул дахъуная. Йина гьер джурейин савкьатара, рекъуьл акьуная Хвартыж. Мин Iусе дада кьабул акьуна адава Хвартыжа файдина савкьатар.
— Гъавурдиъ адава, Iекьул кидава инсанари игитна зурба пуне агъай, игитна зурба вереф дава, — пуная дада, — ге гьалра гучIрахIра э, са кар-пеша хъудаваф.
Луиза Гусукаева
