Инсандис учин Iумурдиъ ппара унихьа кьанун агъа чIал. ХIуькумдин къанунариъ ая инсандис лазим вере гьер джурайин шартIар. КIилди мебур арайил аркьаяф хIагьулари джемеIетин арайиъ дузвел акьас пуна э.
Кьанунари ягIаркьа хIекьвел нехIекьвел хIукуматин багухъас суман инсанарин багухъасра. Мишти идегуна, гьер инсандис ягIай кканде къанунар чукь муз ичира гьертти учин дузвел хIекь акьас ая читинвелар маслихIетилди арайил акьас. ХIуькуматиъ ая къанунарин шартIарикес сад э налог(закят). Закят хьес унихьу калима э джаллабурис. Амма гьерттин фикирди гьергъилди фарцанде. Хъара фикир ве фиттис хIуькумати, шериIети кIвал акьуна арайил акьу кар э ме пуна.
Инсандин Iуьмурдин тарихдиъ сифтта закят агъа чIалухъас ликIинауй мусурман гIилмин китабариъ хъара Iуьрус гIилмин китабариъра. Мусурман диндиъ закят хьибудпе фарз э иса сагелай йина кканеф уч-учин кIилилди ая инсанди. Йина кканве закят ният акьуна учихъ хъая девлетилас, мал-къарайилас, верехайирдилас. ИрцIанде гьер иса Рамазандин вазалан ахирари. Ме кар бегьем акьуб вазифа э гьер мусурман инсандин. Гьелбетта мусурман халкьдин шериIети ая фарз бегьем акьуб лазим кар э. Гьегиштти хIукумдин кьанунариъ ая шартIара арайил акьуна кканде. ГIелимарин хIисабарилди ке удигьай хIукуматин кьанунар арайил акьуне Вавилон агъа хIукуматиъ 1750-пе иса. КIвал акьуне Хаммурапи агъа пачагьди. Гьеме адихьуная къанундис йине ттур кодекс Хаммурапи пуна. Те вахттари Хаммурапи лапп ттур ая Iекьуллу, учин фикир-фагьум фая, хIекь-хIисабар ягIа пачагь хIисаб аркьайи, гьемиштти ме гьучихьу къанунра хIа шагьурарин курар кIили гъас, хIукуматин инсанарин арайиъ дузвел, садвел акьас ке лазим кар э пуна кьабул акьуна арайил акьуне. Сифтта къанунин хIисабар ме ликIине гъвандин циланарик. ЯгIайин ягъас гьеме ликIиная къанундин хIисабар ухIая Франция агъа хIукуматиъ ая Лувр агъа музейдиъ. ХIисабарилди хье хIукуматиъ закят арайил акьуне 946-пе иса.
Сифтта закят алийине инсанарихъ хъая мал-девлетил, дамазлугъдил. ИрцIанди и иса сагелай. ХIукумтин кьанунилдира закят йибан учин вахтт ая. Исан ахиран ваз кrиркIвагунас йина rканве хъая джилин, мал-къарайин, улакьин, хъара алтухъ хайир вере хабра. Закят йиб шериIетин фарзаригI гIая тIалаб суман хIукумдин кьанунариъ ая тIалабра э. Гьер са касди учил але закят вахттуни йина ме кар бегьем акьуб лазим э. Фас пучин, закятин йиная пул ачархьа хIуькуматин казнайиди (Хазандардиъ). Мишти идегуна ягIайин ягъас хьин хье Iуьмурдин шартIар ачухъ аркьаф суман хабди вере несиларис ачухъвелара алтухъ акьасе.

Наибет Гасукаева