Дагъусттандиъ ке адунин ямаг хинкIар э. Фи мегIрака аячира, ке удигь гьувеф хинкIар э. Амма хинкIарар гьер джуребур аве. Якк
гIудаваф нагагьра авейдава. Ке ппара ишламиш аркьаф рукъу малдин якк э, хъара мункин э хIуппан е хIейвандифра. Якк рукъуб рехIетин
кар дава. Дагъусттандиъ якк рукъаф цулана э: хIуппар сувариас галариди вере вахттуни, цулин мекIер фачадаркагуна- сентябрьдин
яIанис, укьарин яккухъ ниъ хъархьастти, малар руккаф кьанайи э- ноябрьди. Якк рукъафе эхъуьнакк, рагъ кидиркьваусагь,
кутIулар кичикIуна шавгьар ата мукьуйиъ. ХинкIаригI гIихьаф ласккар суман сагелай руьхьуна э. ХинкIар аркьа гIур гIур гьер миллати учингъилди э тIиршанф. Аварарин хинкар Мебури хинкIар аркьаф экIен кьваракес акьу гIурикес э: мастт е IуьчIе хьуная руту неккдил
кьелна судара гIахъуна тIишина, сеIетти кIилар акьуна акедесттегьен арта, алттирхIа суьвикей (5-6мм), хуппай кьатар акьуна артIа, гIархъа
якк руьхьуна гаттиву ракьигI, гIадарка, алийина кьул уц агъархьасттегьен арта, хабди кьул алттивуна, са минутилас гIагъарцIа хIеракат
акьуна, алтухъ гагьди руьхьуьчин чIирве хинкIар (атIикьуна чуьлле ве),гьер сад гIаттива шиш атай е хIуьтте кутIул.
Яхуларин хинкIар Мебурин хинкIар сасра джуре э. Мебури тIиши гIурикес икке гьелар суманттар аркьа, хуппай муззи кьатI аркьа, гьер са кьурцуъ тIуб икIа (тIубантаяр аркьа), гIархъа якк гIагъацIу руьхье ракьугI. Авалди зурба дишагьлин са кIуранин ттуралаъ 99 хинкI авейи агъа.
Къумукъар агьал джури дава сасра миллатарилас. Къумукъарин кIилле къутарин хинкIар агъуларина лезгибурира аркьа. Ке Iайи ширин ччам алдаркуна, са хубджи хеварин IуькIера алахъуна, гьер са задра, батIар тIем хьас, кIилли алттарку джарул алдаркуна, алдиджина ласкк акьуна, сасуман кьатIар акьуна элдул руьхье хинкIар. Ме ямаг лап гьете къайтагъари дуькьу накьиш суман ве. Гьетебурин суман накьшилди кьатI аркьа буркьунари чиппин хинкIар.
Джурейи аркьа шиниккв кьушумиди гъарегуна аркьа хинкIар. Ге хинкIар гIедатарингъилди баба э аркьаф учин валад рекъуьл аркьагуна. Ме е хьед, е якк гIудавай аркьаф э, амма пусукI гIай. ЭкIен кьваран гIур тIиршанде неккдил, гъурагъалара агIатуна ифалра гIихьуна, хIешварна кьантIузаяра гIахъуна. ТIишина, са Iу сеIети арта гIур акедес. Акедехаб, гикес аркьа гьуруккалар 7 см дегьенттар. Ге гьуруккалар алзиланди хинкIар гIагъарцIа, рукьан чимчайилас алттирхIа, накьишар хьас. Мебур уджаф руьхье симичккайин ччамагI э. Уджухаб, гIаттивугуна шаккарин
хIек акьу гIур алчахъа. Ме хинкIар ппарагагьди гIаркьайдава, гьемишанди ширинди амил гванде, бабан ибгIа йиркIв суман, фи загьматар алчархьучира ушувусаъ.
Са гьеме пуна суманттар дава хинкIар авеф. Хъара ацIуна сасра джурейинттара ая: хIеджибугъдайин, ге акьуттин тIубарин ишанар аяф, лап ширин суьлен гIурикес акьуф, хIуьппехъенаринф, калтуфар гIая хинкIар…
ХинкIарихъай агьилан уькъе шурпа ХинкIарин гIурин джуребур суман, мебурин шурпабуригI гIархъа задара ппара аве.
МисагI джар, ппамадурар, гьер ниарна тIемар хъая Iуькер чиппин «хулаъ» суман аве. Магъриб багвухъ хъаяттари гебур чIетти
гIархъайчин, кьибла багвунттари уджа чичIакIна памадурар. Джаллабури гисагI серг гIихьа. Серг уч къатеф э, инсанарин хасият суман: мезуран
хIуьттеттар, алгъаде гьава сакин акьас вереттар, лазим мукьуйиъ ширинди гъургъас вереттар. Сайисра даккан аркьайдава сергун ниъи.
Имам Шамила пуфе агъа: «Миштти акьучин, фикир аркьай гъурзанф дава хIекьдан игит».
Ми агъа суман, серг кея хинкIар ухаттарира
фикир аркьай эркьвайдава, учихъас ниъ ихьай ахьасе пуна. ДехIела уха чиппис кканедегьен сергра кей.
ХинкIарихъ ахъуха ракь
Сагелай Iуьрус духттир Пирогов алчархьуная дуьхьу суфрайил. Агьийина дегьен задар агугуна, гучI хьуная мис: фидегьен къикъе хьасе
хIел акьас мебур пуна. Хуппай, ракь гьучафайдегуна, сакин хьуне агъа Николай Ивановичгъавурдиъ архьуна, ракь хъай ухучи хьел акьас
хьасе пуна. Ракь агьиланф гIедатингъилди джуре къабуъай э, амма яхуларин тIубантаяр гIахъуна агьияндегуна димари шурпайигI
гIахъуна э. Ракьиг гIай агьийичин- ге сасра ямаг ве.
ЛикIина макьала-джикъе ахттилат э. Дагъусттандихъасна, мисаъ яшамиш вея инсанарихъас.
Тамам Рамазанова