Ме дунья ппара тамашингъилди яратмиш акьуна ая. ТIабиIетихъ хъадава джурейин хIейван, нахшир, джакьв, емиш, некьи, IуькI, кьал адава. Гьер са джан але задунис учин ризкь яратмиш акьуная. Джандин сагъвел хъая инсанди учин кIил фиштти ичира ухIай аве. НехIекьди дава агъаф, джандин сагъвелна дуньяйин ислехIвел — гьер са инсандин ке хIа девлет э пуна.
Фикир акьучин, инсанди учин Iуьмурдин рекъуьъ дивудегьен джафабурин хIа пай фун бадалди э. Фун бадалди э пугуна – ме агъа чIал э Iеле гунихъас э пуна. Фас пучин, Iелефна ухаф хъудавай инсандин Iуьмура ирхе хьасттава.
Авалдин вахттари алтухъ ямагар, задар акьас ягIайдавуйи. ЯгIаф – дагIаф аркьай, чарабур аркьайи чиппис. ДехIела, бицIи-бицIи вахттар ккеттвередегьен, ягIархьуне мебурис ацIуна Iеле емишар, некьибур.
Дарариди вей завал аркьайи мебури чиппис джикIи IуьтIанас вере суман задар. Хабди ягIархьуне емишарин кIурар хуларихъ, калтуф, чIичIакI, кьутI узас. ДегIвин вахттари хIурариъ аме инсанари табиIетин нигIматарилди чаб ухIуфе.
Исан гьер са вегIдайихъ учин нигIмат хъаве. Хьидана мебури медж э, сур э, ибхIалин гIуй э дагъай завал аркьай хIилла аркьайи. ГIулинра цулин вегIдабури багъдин емишар, дарарин некьибур завал аркьайи. Iурд багу верегунас, чиппин хуппурариас хьу мехIсул завал акьуна ахъийина артайи.
Мебур чарабур ичира, гашила кIиттара лап ппара хьуни. Те вахттар агуттарин ахттилатар унихьуттарин йиркIураас мусра аттархьасттава.
Гьалдин дунья джуре ичира ягIайдава, е дахьучин гьалдин инсанар джуре ичира ягIайдава, амма ме вегIдабури аликIас канра бехIсунилди батIарф кканве, IуьтIанас гуни, ямагра батIарттар кканве.
Ямагара пугуна, ягIайин ягъас инсанари даркьа джуребур андава. Мебур акьас натиджабура гьелбетта гьер джуребур кканве. Натиджабурихъас гъургъучин, мебур фи джурейинттар кканхьучин, гьате джурейинттар джикIенасе базарариъ, дуканариъ. ХIа инсанари агъай верегъилди – пул хьучин, гIуран кIарчра кехIей гъушас хьасе гьалдин вахттари базариас.
Хье вахттари ямагар хIезур акьубан кардис ппара фикир ирцIанде. Ая нагагь ме кардин рекъуьас хуруна хIел ягIар акьас кканеттарис хура идарабура. Гьелбетта ппара ая ягIа ямагарин Iешкъар ая идемара. Мебури чиппис хуруна ягIар аркьа гьер миллатарин, хIуькуматарин кухнябурин Iелеттар акьас. Хабди курар аркьа джемеIетис гуни ирцIан ресторанариъ.
Амма хье багварихъ Iелеф акьуб хIисаб аркьа Iари хумбеттин пеша. Гьемиштти хьасра э. Фас пучин, Дагъусттандин дишагьлибур ппара зурбабур э. Мебур фи кардис хьучира бегьемттар э, кар ая усаъ зурбадалди идемарихъай барамбарди лиханттара э, фитикк хьучира хIав ккеяттара.
ХIисаб аркьа, хумбеф гIеджиз зад э пуна, амма герек иде мукьуйиъ училас йиркIуран зурба задра адава. Фикир акьучин, са-са идемаривас гъадивас хьасттава хумбеттил алчархьадегьен курар. Зав курангунас лап гьете хаб гъархьасттегьен экьвас мугьлат авейдава кар аркьа хумбеттис. Джалла кураригIай гьаме Iелефра хIеракат акьуна арайил аркьа мебури. Нандира дахуручира гьер са дишагьли учин йиркIв фай акьу ямаг зайдайи шириндира аве.
Хубджи ая дишагьлибур, хулаъ хизанарис хIезур акьуб кидавай, чиппин вазалан ваджибра гъуршанди, джемеIетис гуни ирцIан усариъ курар аркьаттар.
Гьемишттин зурба дишагьлибурикес сад э Гъудгъуларин хIурин махьтабин столовыйдиъ Iелеф хIезур аркьай, бицIи шиниккварис гуни ирцIан Курбанова ЦIаеваз Магомедиевна.
ЦIаеваз Магомедиевна са агъзурна ерчIу вершна ерхьцIурна якьудпе исан къана Iудпе сентябрьди хуф э Агъул райондин ЧIаарин хIуриъ совхоздин нежберарин хизандиъ. Дадас агъафи мин Рамазанов МехIемад Рамазанович, бабас Рамазанова Суна Челебиевна. Хизанра мебурин бицIиф давуйи. МехIемадана Сунайи ухIуна хIа акьуна арайил акьуне гьете четин вахттари йицIу валад: хьибу кIиркIна ери руш.
Фиштти ушуне ве Iуьмур ягIайин ягъанисттегьен пуна суал алихьугуна, ЦIаеваз ахъакьуне учихъас.
«Гьелбетта, бицIи Iуьмур зе ушуне ке йиркIурас багу иде ватандиъ, ЧIаарин хIуриъ. Ме вахтт, зе фикирдилди, гьер са бицIи шиникквдис ке идже, ке сакин вегIда э. БицIигуна мебурис алтухъ дуньяйин Iайвеларикес, гъамарикес, дардарикес хабар авейдава. Гьемиштти зунра и. СеIети бабан сурат акедивуна агучира, зун гъавурдиъ архьафттавуйи фи – фи давайчин. Вахттар четинтар ичира, ме азиятарикес, загьматарикес зас хабар хьас атуфттавуйи зе дада баба, чуппар – чияри. ЯгIа кIвал акьугуна э зе фикирдиди ачархьаф, фиштти мебур лиханди, загьмат дивай ичин. Лихубар ппара алчархьуне хIа чупарилна чиярил. Мишттин азиятар те вахттари джаллабурис агуне.
ЯгIайин зе пешайихъас гъургъучин, зе фикир ве ме зас бицIигунахъас мич Iешкъ ая кар и пуна. Фас пучин зас кIвалди аме гIуьфудпе классиъ ая вегIдайи завал акьуна шибера, бабаригьас джинди гьертти сайи гIур, сайи пусукI, сайи некк файдина учIуна са джинин хулаъ аркьафи чин алджирар.
Са агъзурна ерчIу вершна муйцIурна Iудпе иса зун ккиркIуне махьтаб. Хуруб ккиркIугъилди, цIеери исра кехIей дахьуна ушуне шувас. АйчIуна ушуне чин хIуриасра. ЕрчIу иса хъай яшамиш хьуна, са рушра хъай джуре хьуне. Яшамиш вей хьуне зун хаб ЧIаарин хIуриъ, КЦСОНдиъ кардилра хьуне. АцIуна исари кар акьуне зун мисаъ. Хабди кьисмат хьуна ушуне Гъудгъуларин хIуриди шувас. Мисаъ зас са руш сара хьуне. Гъудгъулди адихабра кар аркьай амилгуне хубджи гагьдисдегьен КЦСОНдиъ.
Тиъ магьа йицIу ис э зун махьтабин столовыйдиъ кар аркьай. Ппара кьабулде зас ме кар ягъди шиниккварин арайиъ».
ЦIаеваз Магомедиевна уч шиниккварил фидегьен рази ичин, гьегидегьен мил шиниккварра рази э, мегIелимара. Ппара йиркIв фай, бицIиттарил Iешкъ алди кар аркьа ми.
ЙицIу исан арайиъ кар бадалди са синихра кикIуна адава мик е махьтабин, е хIурин, е райондин хIаттари. Ахтармиш аркьаттара ппара ве, амма чугъсагъул дала агъайдава.
Ме кар,гьелбетта, асуллу э фидегьен уч яшарин хIа хьучира, бицIи вегIдайи дадар – бабари йи тарбияйилас.
«ЙицIу валад хъая пуна, чес фикир дайирцIанди атуфдава чин че дадар – бабарира. Фидегьен чаб бизар хьуна адичира, хъуруцуна чинра экьвас акьуна, ппара Iекьулдин ахттилатар аркьай верефи мебури. Гьерттис дуз тарбия йина, учин Iуьмурдин рекъ агвар акьуне час. ЯгIа са чу че кIина ушуна ая. Аме чиярна чуппар гьерф са усади далгъуная чиппин кIил ухIас. Амма сайисра, чарккварис чиппин муг суман, дадан хал кIвалас вейдава. Ппара чугъсагъул фай мебурин кьабахъас дуьгIера кам аркьай адава чин», — пуне ЦIаеваза.
Гьалдихъас хабра джандин сагъвел хъай, кьуват йирай чвас чве йиркIурас кьабул иде кар ацIуна исари хъара давам акьас!
Салихат Малагусейнова