ДакIес са чарайис суман яшамиш вей хьуная са бицIи хIуриъ са касиб Мусил-Мухад агъа идеми. Михъ хъахьуная хизанра, хубджи шиникквара. Чарабур аркьай дуламиш вей хьуная мебур. Са ягъарикес са ягъа учин хIа РехIенат агъа рушра хъай ушуная мебур хуппур уцас. Руша уцай, дада хьелар алиртIанди ахьуная мебур. Са арайилас хьел гъадиву усаъ агуная ме идемис бегьем хIа илан.

Ме идеми агугъилди, ме иланди тIалаб акьуна микес.

— Мусил-Мухад, — пуная иланди, — тин цIа зас ве руш хьирди, зун вас ппара хайир акьасе.

Илан агуф, ме идемис хьуная гучI, хьел алитIанасра кехIей давей гъузуная. Руша хабар гъушуная:

— Фи вун аркьаф дад? Фасе вун хьелар алидиртIандеф?

— Фиштти алиртIана зун зе руш? Гьеме иланди тIалаб аркьая закес, учис вун хьирди тин агъая, иджи ппара хайир акьасе агъа учи.

— Хьурай, зун хъудавай иджи э джалла хизанар гашила илгванди далара, — пуная руша. — Зун шувас весе иландис, амма вун хабар гъушан фи хайир ичин учи вас аркьаф.

Сара гьучушуная Мусил-Мухад иландигьди:

— Зун вас руш йесе, егера фи хайир ичин вун зас аркьаф пучин.

— Вунра, ве хизанара кIилин Iуьмурди фиттихъра гIеджиз хьас атасттава зун, — пуная иланди.

Рази хьуная дадна руш. Буюрмиш акьуная иланди РехIенатас алиш пуна учин руджул. Алишиная РехIенат руджул иландин, кьудакьиас айчIуная ппара батIар джигьил шиниккв. Шад хьуная дадна руш.

— Мусил-Мухад, гьал вун фиттихъасра фикир маркьа, зун ве кIиркI хьурай.

Дахъуна сундукъ, аттивуная ми суфра:

— Ма гъушан гьеме суфра, ушуна хулади уп: «Суфра дахъ!» — мил алхьасе гьер джурейин Iелеттар, ухаттар. IуьтIуна ккиркIухаб хаб уп: «Суфра завал ухь!»

Ушуная Мусил-Мухад хулади, сапай рекъ ушуф ккихас дахьуна, фадихьуна джилилди буюрмиш акьуная ми суфрайис.

Дахъуная суфра, адава джурейин Iелеттарна ухаттар алхьуная гил.

Рукьуная хулади, унахъуная учин хизандисра шиниккварис гуни IуьтIанас. Хизанди пуная:

— Нахьи, фи IуьтIанасе вун час унахъуф? Ппай РехIенат нахьи?

— РехIенат зун шувас йине, иджи дуламишди ая. Вун мич хъуттурфен, — мишттира пуна, фадихьуная ми суфра.

9Хал идедегьен дахъуная суфра, кканедегьен Iелеттара алди.

— IуьтIен чвас фи кканчира, — пуная ми.

Са Iу ягъари шадтти, бахилди ахьуная ме хизанар.

Хабди хабар ушуная хIуриъ РехIенатахъасна шувахъас.

Ме Мусил-Мухадан хулан багулив фахьуная хьибуд мебуриъ ул икIу къуншибур. Мебур гъургъай хьуная ме хизанарихъас.

— Фас ичин ахиран вахттари Мусил-Мухад кук хьуная, шиникквара дире хьуная. Фиттиллас эгьан мебур девлетлу хьуф?

Тич-мич йирхIуна, ягIархьуная мебурихъ Iеле ухаттарин суфра хъаф. Са Iуьшуй учIуна хъадиркIиная мебури ме суфра. Багами шиникквар гъайши арайи, гуни IуьтIанас кканхьу вахттуни, руцуна джикIина адава мебурис суфра. Илгуная мебур гашила.

Миштти хьуф, Мусил-Мухад хаб ушуная язнайилди шикат акьас суфра хъадикIиная пуна. Язнайи йиная мис гъилин рагIра, пуная:

— Вун буюрмиш акье: «РагI, рагI, аларуц!» — ге руцасе ругIай, гIур аркьай. Вас ккане кьайда хьугуна, вун уп: «РагI, рагI, гъузен», ге гъузанасе.

Гъушуна рагIра, ушуная Мусил-Мухад. Са пай рекъ ушугуна, рекъуьл атуна рагIра пуная ми:

— РагI, рагI, аларуц!

РагI хъучучIуная руцай, ккерхъай хъучучIуная гIура. Гъурзар акьуна рагIра, шадтти-шадтти ушуная ме хулади.

Хулан яIаниъ атуна, акьуна буюрмиш, кар акьас хъучикуная ми рагI. Хал ацIуная гIури.

Сара хъучучIуная мебур чиппис гунивар аркьай, аме гIур массара ирцIанди хьуная.

Амма ул икIу къуншибури хаб гьеме рагIра, гIура хъадикIина ая мебурин. Хаб Iешаф суман ушуная ме язнайилди хабар акьас хъадикIине пуна рагIра, гIура. Ме нубати язнайи йиная мис даги.

— Ушуна хулади уп: «Даги, даги, кехъ» — гикес кехъасе манатар.

Ушуная ме фай учин дагира хулади. Ачафайдина ке хIа хулади, хъитIуна дагира, буюрмиш акьуная.

Ме хал гъвадиккди рукьасттегьен ацIуная манатари. Хъара девлетлу хьуная Мусил-Мухад. Амма хабра хъадикIиная мин дагира.

Хаб Iешай ушуная ме язнайилди. Язнайи хабар гъушуная:

— Фас адефе? Фи акьуф?

— Зас ппара ламус хьуная валди вередегьен. Мегелай дагира хъадикIине.

— Хьурай зе дад. Хьин джалла джикIесе хъадикIидегьен шейэр.

Файдина язнайи хьибуд хIа гьеркIвар але тIулар.

— Ях хулади гьеме тIулара фай, экьвуна ккуьрзелил уп: «ТIулар-мулар, тIаркь-пIаркь! кIилис йирхI найи хъадикIинчин зе суфра, рагI хъара даги. Атай, атай, гъамата, зе хъадикIи шейэр завди хаб гъасттегьен».

Гъушуна тIулара, ушуная ме хулади. Хулади верегунас, къуншибур михъ ахъутIуна ахьуная раккагь. Мивас хабар гъушуная:

— Е къунши, джикIинду ве хъадикIи шейэр, час ппара гъам кея вахъас.

— Фиштти зас джиркIенф? – пуная Мусил-Мухада. — Мишаб экьве зе багулив, зун чвас са зад агвар акьасе.

Джалла къуншибур завал хьуна экьуная мин удигь. Мусил-Мухада, агьийина учин удигь гьибу тIулра, буюрмиш акьуная:

— Е тIулар-мулар, зе суфра, зе даги, зе рагI хъадикIиттарин гугус йирхI зе шейэр хаб гъасттегьен. ХъаддартIай тIаркь-пIаркь атай йирхI.

ТIулари, гъагьархьуна, хъучадаркай йирхIуная къачагъарис. Мебурис кканхьуная джинихьвас чиппин хулариъ, ппай тIулар атай ахъихьуная, мебури миннат акьуная Мусил-Мухадас чиппис кумак акье агъай, джалла шейэра хаб гъасе агъай хьуная.

Мусил-Мухада пуная:

— Чун зе шейэр зе хулади дафайдина завас лебур гъурзар акьас хьасттава.

Чара хьуна адава мебурис, файдиная джалла хъадикIидегьен задар.

— Iегвал ухь чин къунши. Час кумак акье.

— ТIулар, гъузен! – буюрмиш акьуная ми. Муртукес кегъутIуна, пуная мебурис:

— Хъуттурфен, эгера хъара къачагъар захъди ачадичин, кьацIра хъаддартIай йирхI.

Тегунахъас хаб, дагучIай, са къачагъра кехIей лек ачикIаф хьуна адава Мусил-Мухадан хулади

Хабди хизанра, шиникквара хъай учис кканегъилди дуламиш хьуная Мусил-Мухад.

Батитай Габибулаева