Хьуне агъа хьундава агъа са касиб хизанар. Хъахьуная мебурихъ са кIиркIра. Кегъархьу арайи джалла учин къатди ая шиниккварихъай аттвейи ме дурхIас раккагьди. Са ягъарикес са ягъа мебур туппухъай дурхIая вахттуни, тупп ккейшуна ачархьуная са улудиди. Тупп аттивас ушуная ме кIиркI. Ачавей, ачавей, аттархьуная ме са хулан удигьди. Хулан цалихъ хъитIуна ахьуная са батIар джинсунин буре хIейван.

ХIейванди хабар гъушуная мивас:

— Найч адифе вун мич?

— Тупп ккейшуна адине мич, — пуная кIиркIа. – Зун ме аттивас учIуфе мисади.

Кьабулхьуная хIейвандис ме шиниккв. Iуьш хьуф мич адисе аждагьа, агучин вун IуьтIанасе ги, пуная мис хIейванди. Зун джин акьасе вун гигьас. Аждагьайи зас вак кирхIас дава пуна чIал дайидегьен гагьди агвар акьасттава гис.

Джин акьуная хIейванди кIиркI. Адиная Iуьш хьуф аждагьа.

— Уф, уф, уф! Мисаъ инсандин ниъ ая, фиркьафе ме ниъ?

— Фиркьа ниар э, фера адава мисаъ, — пуная хIейванди. – Найич кканчира вереф вун, гIаруцаф вун, дагьар-дабурарил аларуцаф вун, ниар хъая агъай заалди шаб.

Амма алттархьай адавуйи аждагьа хIейвандилас.

— Айчин хьурай — , пуная хIейванди. — Зун вас агвар акьасе шиниккв, амма сагелай зас чIал тин вун гик кирхIас дава пуна.

— Хьурай — , пуная аждагьайи. — Зун кирхIасттава.

Джин акьу усаас аттивуная хIейванди ме кIиркI. Кьабул хьуная аждагьайис ме шиниккв. Хъай ме кIиркIра ушуная аждагьа учин хулади. Хъай Iуьшанттара акьуная. Илгуная ме кIиркI мебурихъай яшамиш вей. Аждагьайи гъай миргарин яккар, маскъвар, ирцIанди ухIай ахьуная ме кIиркI. НуьхIуьбат-хIуьлмат хьуная мебурин арайиъ. Йиная милди учин джалла къизилар, девлетар ая ери хуларин гилегвар. Ве эл ккику арайи, дахъуна хъуланди аркьай акье, амма фиттикра кимата гъиларилди. Са ягъарикес са ягъа ушуная гIурчади аждагьа, кIиркIа гъушуна гилегвара, башламиш акьуная сайихъ сад дархъай ме хулар. Ерхьидпе хулади ачушу арайи, мисаъ ахьуная арсуран Iуьр. ГIикIуная ми мисагI тIуб, тIубук кихъуная арс. Еридпе хулан ракк дахъугуна, ахьуная мисаъ къизилдин Iуьр. ГIикIуная ми мисагI тIуб, хьуная къизилдин тIуб. Сара мертт акьас давей гъузуная ме. Агвар акьуная ме кIиркIа учин тIубар, хIейванди пуная мис:

— Идже кар акьундава вун. Iуьшуй адина аждагьайи IуьтIанасе вун. АлитIан тIубар тис дагвас. Аждагьайис адигуна вун уп: «Ве хIа кантIала зе тIубар атIуне». Ги вас пасе: «Агвар акье тIубар, зун хъуттурфанасе», вун гис уп: «Зас иттар аркьая, алттивас хьасттава!».

Учис хIейванди пугъилди акьуная ми. Iуьшуй аждагьа ади вахттуни, гьуккай ушуная ме гилди пас:

— Ве хIа кантIу зе тIубар атIас акьуне!

— Агвар акье ве тIубар, зун хъуттурфанасе! –пуная ми. Амма кIиркIа ахттигьар йиндава мис хъуттурфанас, учис иттар аркьая пуна. КирхIуна адава аждагьайи мик. Багамингуна гъайшина ушуная аждагьа хаб гIурчади.

ХIейвандис ппара Iайи кканвейи ме кIиркI. ДехIела пуная ми:

— Аждагьайис ахир кIил ягIархьасе ве тIубарис фи ичин акьунаф. Хьес иджеф адава гигьас гьишиб. Амма сагелай вун завал акье джалла хулаъ аядегьен кIуранин ттурар, къабар, садра адатуна цIа кихьуна кканде. Гебур гин къушум э гъадивуна ахъихьас аркьаф. Гебур хъучархьучин хьин удара кIесе.

Учис пугъилди акьуная ме киркIа.

— Джалла угунев вун? – пуная мис хIейванди.

— Нандиъра фера атундава зун, джалла угуне.

Хабди пуная мис хIейванди:

— Завал акье хулаъ адегьен къизиларна арсар заал алиянас, хьин гьишасе. Алийина хIейвандил чиппин девлетара, гьишиная мебур. Са вахттунилас, ме кIиркIас дагуна амилгуна са кIатIхьу ттурани, мебур гьишиф хабархьуна, алгъучIуна хулагъилди, акьуная са вайшавар.

— Касиб кIиркIана хIейванди ве девлетар гъая, — агъай гьарай аркьай ахьуная ми.

Унихьуная мин гьараяр аждагьайис, ахъихьуная гьишиттарихъ.

Мебур хIа нецIукес кейчIуна, хъахьуная сасра багухъ.

— Гьал фиттигьасра магучIа, — пуная хIейванди, — аждагьайивас ме нецIукес кейчIвас вейдава. Зун сеIетти шавлавел ккевес гъархьасе, вун экьве. Амма вас аждагьайи нецIун те багухъас гьерттин ишаратар аркьай агвасе, гагь бабан, гагь дадан тагьар атай, вас зе руджураас са чIар атIуна хьеттигI гIихь пасе. Амма вун ги петтар маркьа. Вун гIихьу чIарукес хьасе мугI. Адина ги хьин Iудара IуьтIанасе.

Гъархьуная хIейван. Са вахттунилас бадилхьуная аждагьа. Гагь бабан, гагь дадан тагIар атай, тIалаб аркьай ахьуная, хIейвандин руджураас чIар атIуна хьеттигI гIихь агъай.

Ккихас хьуна адава ме кIиркIавас, атIуна руджураас са чIар, гIихьуная хьеттигI. Хьуная чIарукес са батIар хIа мугI. ХIеракат акьуная алттвес аждагьа мебурихъди. Ме арайи кетIуная хIейван, гьуккуная мугIуйихъди, учин кьабахъ лекар йирхIуна арчIвас акьуная мугI. МугI арчIуна, гIархьуная хьеттигI хъай аждагьара. Файшуная ме нецIу. ХIейванра ме кIиркIра учIуная хаб рекъуьъ. Са хубджи вахттунилас рукьуная мебур ме кIиркIан хIуриди. Хабар гъушуная ме кIиркIа инсанаривас нахьи пуна учин дадна баб. Мис агвар акьуна хулар. Ме гулу вахттуни хIурин хIатти мин дадакесна бабакес акьуная ваккарин ккабанар. КIилин ягIди мебур авейи ваккарихъ, Iуьшуй дала хулади давей. Хулади ачади арайи, мебурин хал ацIуна уйи ваккари. Гъушуна са хIа рукIан тIул, башламиш акьуная ме кIиркIа мебур адикас. Агьикуна файдиная ми ваккар эесин хулахъди рукьуна. Уч ушуная дадалдина-бабалди. КIиркI агуф, шад хьуная мебур.

— Багагь багамин вахттуни агвасе хIурин хIаттис учин ваккар. Ве диван акьасе ти, — пуная дада.

— МагучIа, — пуная кIиркIа, — зун къайгъу акьасе. Гъушуна кIетIара, мертт акьуная ми хал.

Багамин вахттуни агуная хIаттис учин ваккарил файдина хIел. КIилар, лекар аргIуна, иъ алархьуна уйи. Са кар давайчин ме хIел хьасттавуйи мебурил, фи эгьан акьуф пуна фикир акьуная ми.

Йиная ми учин са лукIурас буюрмиш:

— Дивгва фи ичуг мисаъ хьунаф, фи ваккарис акьунаф ахттармиш акье.

Ахттармиш акьуна адиная лукI хIаттилди, ахъакьуная кIилди фи ичин хьунаф.

ГучI хьуная мис.

Сара учи мин дадална бабал файшу зулумарихъас джуваб йис алчархьас гучI хьуна, гьишиная ме хIаф. Хьуная ме кIиркIакес хIурин хIаф. Гьете ягъалас мич хьуная ме хIурин инсанарин арайиъ нуьхIуьбатна маслихIет.

 

Луиза Гусукаева