Авалдин вахттарилас хаб джерехIвелдиъ иштараквел аркьая инсадин Iуьмурдиъ. Агьалдин заманайи джерехIвелдиъ кIилди бегьемди ая, ачухъвелар, мункинвелар, диликар, ягъалас ягъа гIелимари ачмиш аркьая цIае джурейин Iемалар, хъара ппара алтухъ акьас инсандин сагъламвел ухIуб. Гьелбетта, авалан заманайин вахттари Iемалар, ачукъвелар ппара адайчира, амма джерехIвелдин бина ккийине гьете дагь заманайилас мич ягIайин ягъасттегьен.
Чlукьдала ке лазим джерехIвелдин гIилмибур ачмиш акьуна адава те вахттари. Гьер са вегIдайи, гьер са вахттуни гIелимари ачмиш аркьайи гIилмибур, гIилмин рекъуьъ акьуная ачухъвелар ягIайин ягъара кехIей ишламиш аркьая гьалдин заманайин духттурари инсандин сагъвел бадала. ДжерехIвел агъа чIалун натиджа мегIна тарджума акьугуна, итталар ягIар аркьаф, сагъ аркьаф, хъара итталар бадил хьас адарта гIилми фая инсандис агъаф э.
Сифтта джерехIвелдин гIилмин рекъ ачухъ акьу мукь хIисаб аркьа Древняя Греция агъа хIуькумат. Амма са пай гIелимарин хIисабарилди, хIисаб аркьа Египет агъа хIуькумат. Фас пучин, хIапай инсандин джандин гIанар-джанар гьер са гьендем ягIар аркьай хьуне мебури, лиркIенди хьуне джерехIвелдин Iемаларихъас, гIедатарихъас кIеджарик. Ппара гьер джурейин кIеджар фачархьуне гьалдин гIелимарис Египетдиъ, дагь заманайи ликIинаттар джерехIвеларихъас. Миштти идегуна, сифтта джерехIвелдин адабият адихьунафра хIисаб аркьа Египетдиъ.
Сад мишттин кIедж джерехIвелдихъас э папирус Смита агъаф. ХIапай ме папирусдик ликIинаф э фиштти гьер джурейин итталарис кумак аркьайчин. Джандин йирхIунарил ику мукьари алихьа дармандихъас ликIина ая ме кIеджук. Акьунаф ме дарман гунил, хъара кIуранил хьуная мурсдикес. Хабди, хубджи вахттар, вегIдабур алайшухаб, мишттин Iемал итталис джерехIвелдин Iемал арайил акьуне Александр Флеминг агъа английский бактериологди. Хабди гьеме бактериологди мурсдикес адихьуне антибиотик пенициллин агъаф. Кьандисттегьен ишламиш аркьайи ме дарман. Гьеме Iемалилди сагъ акьуне ми хубджи инсанар. Хабди ме кардихъас йине гьеме бактериологдис Нобелевский премира.
Хъара миштти зурба джерехI ттур ая инсан хьуне Греция агъа хIуькуматиъ Гиппократ агъаф. Гиппократ хIисаб аркьа ке дагь заманайин (5-пе асир хье замана хьастти ) джерехIчи. Ми агъай хьуне инсандис, дуньяйил ке герек лазим рахIимлу гIилми э джерехIвел. ДжерехIвелдиъ сифтта китабар адихьуф, махътабар ачмиш акьуфра Гиппократ э. Инсандин сагъвелдис тIалаб аркьайи дегиш акьас тIул-тIабиIет, алгъурзанди джандис хайир ппара кидава сурсатар ишламиш дакьас ямагаригI. Гьеме инсанди джерехIвелдиъ акьуне загьмат, ачмиш акьуна дегьен гIилмибур кIилди ликlина «Сборник Гиппократа» агъа китабик. Сифтта кеджарик гьеме китабин ликlина ая Клятва Гиппократа агъа насихIет.
Авалдин вахттари джерехIвелдиъ хIапай итталарис ишламиш аркьай хьуне тIабиIетин шейъ. Гьер джурейин IуькIер, тукар, цIабар, хъара ишламиш аркьай хьуне руг, цIибцI. Те вахттари хIисаб аркьайи инсандин Iуьмур асулу идеф тIабиIетиъ ая шейъэрилас. Миштти идегуна, дарманар ппара адавайчира, амма четин итталар сагъ акьас алучIайи. Нагагь Iайи четинвел хьухабдала джерехIвелди (хирургия) кIантI ишламиш аркьаф.
ЯгIайин ягъас джерехIвелдин бегьемвелар гьер са багухъас ягъалас ягъа алтухъ вея. ХIапай мишттин бегIемвелар хьунафра технологибурин аваданвел алтухъ хьубалас. Исалас иса аттархьая цIае джурейин гIилмибур. Адихьая цIае джурейин дарманар гьер джурейин итталарис. КIилди мишттин бегIемвелари инсанарис мункинвелара хьуная вахттуни ушуна духттурарилди, ягIар акьуна кея итталра, вахттуни хъучушуна сагъ акьас. Хъара ке лазим кар инсандин Iуьмурдин сагъвел ухIуб.
Наибет Гасукаева
