Райондин центрайиъ, Типпигъарин хIуриъ, ая авал заманайин мазгит, Абу Муслиман- (Маслама бин Абдульмалик бин Марван, шиникквди халифан Абдулмаликан ибн Марванан) проекттилди акьунаф. Агъа чIаларилди, ги э цIайи шавратI ккийинаф минаретдин. ЧIаарин мазгитра акьунаф ги э агъа кIенаас кIилиди рукьуна, Типпигъарин мазгитан шавратIра, ккийина хъара михрабра имамас акьуне агъа ги. Сара ге ушуне ФитIди, хъара сасра хIураридира, гисариъра ги кийине шавратIар.
Дербентин, ЧIаарин, Ахты-хIурин, Кази-Кумухдин, Цахурарин, хъара Iу хIуриъсара — ери Джума мазгитар акьуная ги учи.
Типпигъарин мазгит ая хIурин яIаниъ, ппара гIукъу мукьуйиъ. ГъванкIар багухъди мазгитан ая гим. Мазгитади рекъ ая якьу багухъас исал куьчабуриас.
Мазгит – якьу мурттанин са мартабайин дарамат э, машрикь багухъди ая гирген джурейин минарет.
Мазгитан 200 исалас вартт хьуная. ДехIела ацIунабури алихьа суал, фиштти акьунаф ге цIуьппе дарамат хIурин усттабури, те вахттари фера хъукъу дилигар гъилив фудавай.
Гьававел дараматин (минаретра хъай) 18 митри э — ге гьававел э ери мартаба ая хулан дегьен. ДехIела ге иджи батIарди гIагъдагъуная джала дараматаригъас, фас пучина, Типпигъарин хIуриъ, кIилди Агъуларин бина хIурариъ суман, хьибу мартабайилас гьава дараматар адава.
Мазгит акьуная хье дагьарин гъвандикес, лузра гIихьай; ге гъванар алийинаф кирагъ багухъас айи батIарди, садсайихъай дуьхьес аркьай, духIубабура хIаф бицIиф аркьай э гьер радж файшунаф.
ГIанаъ ая са джалга мурхьилар, гъвадикес ккедихьу чIилар фацунаттар. Гебур акьунаф мехъвен кIураникес э, гебурик атIуная гьер джурейин накьишар. Мазгитан цалиъ ая гъвандик ликIиная мазгит ккегъдиву ис – 1214 г. х. (1799-1800гг.)
Колхозар хьу иса мазгитакес акьуна уйи колхоздин исккалат, яIаниъ акьуна уйи гIадаркьа цал.
1980-пе иса Типпигъарин мазгитал алихьуне Iу багухъди хьед алавере гъвад. Хабди, ерчIцIурпе исарин ахирахъди, шифердин еринди цинк але рукь.
Iайи авалдинттар ге мазгитан садпе мартабайин цалар э, 19-пе асирди цалар гъадивуна, удигь акьуне дахъу айван кIилди мазгитан ирхевелдис, Iекв ачархьас тIагара акьуна. Гьеге вахттари гьава акьуне минаретра.
Алттушу 2021-пе исан цулана мазгитаъ башламиш акьуне хIа курар. Алттивуне гъвадар, цуппе акьуне цалар, алихьуне гъвадил баттар рукь. Арайиъ ая цал аттивуна, хIа акьуне мазгитан гIанра. Ме кардис джемеIети чиппивас вере кумакра акьуне.Мазгитан кьибла багухъ хIа хIеятра хьуне, инсанари чиппин джилар йина.Гьер багухъас хъучавес верегъилди ая гьал мазгитагьди.
Ппара тамашингъилди акьуна ая Типпигъарин мазгитан минаретин кIукI. Аме усариъ ге аркьафе рукьакес, бетоникес, ама мисаъ ге акьуная хье гъвандикес, ппара зурба пеша кея усттайи. Гьер джалга гин исалде удигь ая джалгайилас, ке варттал алдея рукьакес акьу суьре Ваз.
Шамсудинова Н.
