Мус хьучира инсанди, учин дуламиш акьас, фиттикесра миндавай герек иде шейэр аркьай чара аркьафи. Инсандин Iуьмурдихъай хьер ягъа гьете аваланхаб мич аркьай авейи кIураникес гьер джуре шейэр. МуьхIтал ве зун, фи кканчира акьас ве кIураникес. Авалдин заманабури, гьуркIуна фера адава вахттари, инсанари кIураникес удигьай хIуьтте гъванарилди, хабди рукьан диликарилди аркьафи джалла хулас герек иде шейэр: къабар, ттурар, хулан гIанаъ ихьа курсибур, тахарна тибитар, гамибур, лекара кехIей. Инсан нае заманайиъ кканчира Iайи кIуранихъ хъукъуна аве, учис герек шейэр аркьай. ХIекьданди гъургъучин, кIур инсандис кIилил гъвадра э, хулан цаларна, раккарна тIагарара э, хулан гIанаъ ибгIавелра э, хъара джуре герек курара э.
Тарихдиъ, дагь заманайин хIикатариъ ликIиная, инсанари хIисаб аркьай хьуне кIурар джан кеяттар, дехIела гебурихъ ппара гудж хъая агъай. ТабиIетин Бабан кIиркIар хIисаб аркьай хьуне кIурар. Гебурисра хабар ве агъай хьуне Iайвелна иджвел. БицIи кIурар шиникквар суман э, гебурик кирхIас ахттигьар адава кьацIра. Хуппай Iуссе кIурарихъди хIуьлмат хъай гьучавей хьуне. Гебурикра кирхIай хьуна адава. Миштти идегуна, ге кIурар атIас вей хьуне кьанди цулана ера Iурдана, гъархьуна аягуна гебурис Iайи хабар вейдава Iуьр агъай. ТIабиIетивас хабар гъуршанди хьуне ахттигьар кIурар атIастти. Сагелай даради фай вей хьуне идже Iеле шейэр. Хабди и атIас хъучучIаф кIурар. Амма са-са кIурар атIас ахттигьар адавуйи. Агьалра атIас ахттигьар адава са-са джурейин кIурар.
КIураникес акьуна шейэр муфиIетра э, батIарвелра. Зун бахилди илгуне хIа къапубурин Iеламатин батIарвелдил, раккарил, цаларил, гъвадарил, ппуларил, хъара хулаъ ихьа шейэрил; кIуранин Iекв кикIва ттукун лампабурил, къабарил, кьасарил; кIураникес акьуна будаярнарна сувенирарил; батIар кьакьаъ ихьаттарил, гъиларихъ хъикIаттарил, ибрарихъанарил хъара джуре шейэрил.
Амма агьалра кIуранин адлувел аме. Ппара кIураникес акьуна шейэрин гьававелна кьимат аме. Тарихдиъ кIураникес акьу бицIи сундукьихъас ацIуна ая легендабурна мифар. Египетдин паччагь Клеопатрайи кIуранин бицIи сундукьиъ джин аркьай хьуне яракьна агъубур. Са-са инсанари цIуппе аркьай хьуне чиппин багайин ягъан умудар. ХIисаб аркьафи, нагагь бицIи сундукь дахъучин, джуре дуньяйиъ аттархьасе, хьара джуре вахттуниъ. ГьакIанди давуйи са пай кIуранин усттабури джиндин гамар аркьаф, Iари эесси дархъагъилди учин бицIи сундукь. Хьес аргва, ягIа са-садари хулан хулагъил алиянди аве кIураникес акьуная хIейван. ГьакIанди хьуна дава алиянди аяф. ХIейван хIурариъ ке кумак кея мал хIисаб аркьа. Гьинан хулан варттал алийина айчин, гин хулаъ баракат аяф хIисаб аркьай хьуне. Сусарихъай гьикай аве хIа сундукьар кьумашар, кунар икIас и, бицIи сундукьар — тIубулар, кванишар, ибрарихъанар, хъара джуре шейэр икIас. КIураникес акьуна шейэри зарар ирцIандава джандис. Ямаг ппара гагьди ибгIайи амилгванде, хъара чIир вейдава. IуьтIугуна байирдиъ ая инсанари кIураникес акьуна къабариас, джурейи ширин тIегIем хъаве агъаф э. Хъара ая кIуранилди сагъ фиштти аркьаф ичин. Къавахин кIумпI кирхIучин, силебарин Iуьр алавесе, черемухайикк экьхаб чуллевелна тIагIувел алавесе, балутигь (мехъвен кIур) гьучушухаб, гудж ппара хьасе агъаф и.
Дагь заманайи димари Iуьрус миллатин кIуранин будаярин адлувел уйи. «Матрешка» агъа ттур але будин ттур хьунаф «мать» агъа чIалакес э. ХIисаб аркьа ери шиникквдин баб. БатIарди йирхIуная гик ишкилар: Iекве рангарин ягълукъ, берхIем, гъилиф фая гуни. Ме кIураникес акьуная будай хIисаб аркьафи сувенир суман. Ме будай гьер джуре хIуькуматарис ягIа. ХIа пай туристари, Iуьрусаттихъди адигуна, гъуршанди аве матрешка агъа будай, чиппин багунттарис фачиянас. Хъара гьал аркьа холодильникарик кикъас аркьа гьер шагьурарин, нахширарин ишкилар. Хаб цIайи акьас хъучучIуная кIураникес шиниккварис дурхIа игрушкабур. ЧIирхIе пластмассин игрушкабур далара, мебур иджеттар хIисаб аркьа, джандин сагъвелдис зарара ирцIандава, цIуппевелдихъасра мебур ппара гагьди илгванде чIир давей.
Луиза Гусукаева
