Дагъусттан мус хьучира ттур ая мукь э гьава суварин. Гьава сувар хье вилаятин дамакъна захрафа э агъа. Хье вилаятин ттур Дагъусттан тарджума акьугуна, ме чIалун мегIна э суварин вилаят. Мишшти идегуна, дехIела э Дагъусттан халкьдин инсанарис агъафра суварин кIилар дегьен гьава, дагьарар суман цуппе йиркIвар аттар э пуна. Дагъусттандин хIа пай фацуная сувари. Мисаъ ая суварикес, дагьарарикес ке гьаваттар э Ярудаг, Шалбуздаг, Рагдан, Диклосмта. Мебур кидавай, ая хъара мишттин гьава сувар. Мебурикес ке гьаваф хIисаб аркьа Базардюзю.
Базардюзю хIисаб аркьа Кавказкий хребетин ке гьава мукь. Ая ме сув хье хIуькуматин гюна багухъ, Дагъусттандинра Азербайджандин дазуйил. Ме гьава суван ямаджарилас адавея ацIун рухар, Дагъусттандин ттур ая хIа нецIв СамурдигIди гIачеветтар. Са вахттуни Дагъусттандин хIаттарин фикир уйи мисаъ акьас Самурская ГЭС. Са пай мукьар ме дагьарин фацуная ибхьерина меркквари. ХIисабарилди, яшар ме дагьарин 20 миллион исарилас вартт хьуная. Гьававелар Базардюзюйин 4466 митIри э. ГIелимарин хIисабарилди, ке удигьай ме сув ая мукьуйин айхьуне хIа хIуьл (багулив фая Ярудаг (Ире дагьар) хIуьлин гъвандинф э), хабди джилар ттуттухаб, хьуне хIуьлин кIенакес гьава сув. Гьемишан мерккварина ибхьери фацуна, тушкинди аверехIела ме дагьарин багулифая хIурарин инсанари ме дагьарис агъаф Киченсув «гора страха», «гора ужаса».
1849-пе иса Базардюзюйин ке гьава мукьуйилди сифтта алгъушуне топограф Сергей Тимофеевич Александров. Хабди, 1952-пе иса алгъушуне ме сувал ибхьер ая вахттуни мастер спорта по альпинизму Генрих Анохин агъаф. Гьемис ягIар акьас кканхьуне, фитихъас ме дагьарин ттур Базардюзю ичин.
ХIекьдан Базардюзю гьакIанди пунаф дава ме дагьарис, тюрк чIалаас тарджума акьугуна, ме э ариш-вариш аркьа майдан. Авалдин вахттари ме дагьарин къвалув фая майдандил ариш вариш акьас вей хьуне багулив фая хIуькуматариас гьер миллатарин инсанар- Iерабар, джугьутIар, гурджибур, индибур, къаджарар, хъара вей хьуне багулив фая хIурариас — Цахурдиас, Кумухаас, яркарин хIурариас. Ариш-вариш аркьаттари рекъ ягIар аркьайхьуне суварин кIукIарилди. ЯгIайин ягъас ме сув хIисаб аркьа альпинистаринра туристарин ке гIешкъ ая мукь. Мисаъ ая спортивный лагерь альпинизмна скалолазание ягIар аркьаттарис. Мункинвел ая ме мукьуйиди адис Азербайджандиасна Дагъусттандиас. Сифта кIилиас вереттарис ая маршрут Азербайджандиас, миштти рекъ рехIетинф э. Дагъусттандиас Махачкалайин аэропортуниас хъара вокзаликес ая машинар Куруш агъа хIуриди вереттар (Куруш ке гьава хIур Европайиъ, ме аяф Шалбуздаг дагьарин кIенакк э, гьучадаркуна Базардюзюйис). Ме хIуриъ э спортлагерьра аяф. ХIапай альпинистарна туристар верефра суван кIукIуйилди ме хIуриас э.
Наибет Гасукаева
