Исан гьер са вегIдайихъ учин емиш хъая. Инсандира учин вахттуни хьу емишдала ккан аркьай дава. Са Iурдин вегIда кидавай, аме вахттари гьер са вахттуни хъучархьа джурейин емишар ая хье вилаятиъ. Цулана хъучархьа емишара ппара ая. Сад мебурикес хурма э. Ке удигьай хьехъди ме емиш адинаф Китай агъа хIуькуматиас э. Хабди джуре кьиблайихъди ая ибгIа хIуькуматариъра хьуная. Хурмайин ая Iу верш джуре. Ая мебур сасуман гирген джуребур, икке ирхеттар, ккичиттар, хъара ая музе джуребура. Агубас гьер джуребур аяф суман, кьацIикIугуна тIемра джури э мебурин.
Ая мебур кьацI икIугуна сивик кикъваттара, кидикъваттара. Кикъваттара кидикъваттар ягIар аркьа джуребур ая. Сив кикъваттарин вартталасра гIанаасра Iекве джурейин кIурандуракьин рангунинттар э, кидикъавттарин вартталас мучIе кIурандуракьин ранг э, гIанаас буре рангунинттар, хъара ме джуре ягIар акьас ве ме емишин варттал але кIаре хатIарилдира, гIанаъ ая ирккарилдира.
Ме емиш уч ппара итте тIем хъаяф э, иттевелдихъ хъуттурфуна, джандис зарар кеяф дава. Джандиc кея иджвелихъасра Iайвелихъас гъургъучин, михъас ппара ахъакьас хьасе. Iайвел дала, иджвелин хайир IуьтIуттис ппара кея микес. ХурмайигI гIая ацIун муфиIетлу витаминар. Мебур э: аскорбиновая кислота, калий и кальций, железо, витамин А, В, клетчатка; микроэлементар кобальт, железо, марганец хъара молибден. Ке ппара хурмайин хайир э йод. Йод хурмайигI гIая 60% са ягъан нормайикес. Зоб ай итта инсанарис ппара муфиIет кея ме емишик, эгера ппара IуьтIуна джуре багус зарар кидавахаб. Учин иттевелдихъ хъуттурфуна, хурмайин верш грамигI гIая гIуьфцIурна гIуьфу калорибур. ИдехIела ме емиш IуьтIанас ахттигьар ая гуни даIелди экьу инсанарис.
ХурмайигI гIаядегьен витаминарихъ хъуттурфуна, гьемиштти муфиIетра мин ппара ая инсандин сагъвелдис. Микес кумак кея иджи кар акьубас лекIуьсна мавун чарккварис, иджи кумак кея IуьтIуф хIел акьубас, йиркIв дузди лихубас, мигI гIая витамин А бадала мин ппара кумак ая уларин Iекусра, иджи э джандин табарисра хъара кьвачIайисра.
Микес хумбари аркьа суратис маскабур, кьвачIа хъучададивас, шергве хьас. Са-са хIуькуматариъ ме дарман суман ишламиш аркьа, адарцуна Iу пай акьуна алиянде угу усарилна атIу усарил. Емишикес хайир кеттивуф суман, мин цIабарикесра кеттива. ЦIабар рукъас акьуна гIихьа чаяригI. Мебурикес акьу чай ке иджеф э хIа инсанарис, хъара анемия аттарисра.
Иджвелихъаc суман, мин Iайвелихъасра ягIай кканде инсанарис. ДагIай алтухъ ппара IуьтIубра иджвелис дава. ХIаттарира бицIиттарира сасуманди IуьтIубра дуьрхьей дава.
БицIи шиниккварис хурма къикъе емиш э, сагелай IуьтIухаб хIел акьас давей гъата гIанан, фунариъ Iуьр аркьайра хъучучIа.
Хъара хурма IуьтIанас ахттигьар адава джандин сагъвел хъудава яш хьу инсанарисра.
Фикир акьучин, ме емишин Iеле вахттра кехIей ая, джандис хайир кей IуьтIанас кканехаб. Хьудегьен ягъуй IуьтIуна, Iуьшахъди даIуьтIуб иджвелис хIисаб аркьа.
Миштти пучира, гьер инсанди учин гьавайихъ хъуттурфуна э IуьтIанасра алучIаф. IуьтIубан къайдана, иджвелна Iайвел гьер инсандис ягIай кканде.
Батитай Габибулаева
