Мус хьучира яш хьу инсандихъди джурейи хIуьлмат-нуьхIуьбат аверефи халкьдин. Хъара джурейи цIуппи хIуьлмат ухIа мебурихъди Дагъусттандиъ. Хьин гьемишан хIа инсандихъди бицIи шиниквдихъди суман йиркIв фай хъучаве. Инсанарин арайиъ мисала афе: «ХIа инсан хулан баракат э пуна». Ме ахттилат гьакIанди пуна гафарар дава. Фас пучин, хIа инсан ая хал джурейи ибгIайи аргва. Мебур хулан къала э. Аркьа кардисра, вере рекъуьсра мебурин экьул, фикир багьа э. ХIабабар-хIададарихъай хIавея хуттулара джурейи сабур, Iекьул хъаттар ве. ХIаттарихъас хъагъуланди, мебурис авалдин тахалисар, ахттилатар, гIедатар, экьуб-гъайшиб дахи ягIар ве. Амма сасра багухъас фикир акьучин, гIентIира вардиш аркьа мебури хуттулар.
ДехIела яш хьу инсанарин хIуьлматис хье вилаятиъ гIаттивуне хIаягъ аркьа вахтт. Ме ягъ хье хIуькумати аркьай башламиш акьуне 1991 исалас мич. Аркьагъилди фикир акьуне 1-пе октябрьди гьер иса. Ме ягъ гьакIанди гIаттивунаф дава. Iусевел хIисаб аркьа къизилдин вахтт суман, дехIела маслихIет аттивуне цулин вахттуни аркьагъилди. Фас пучин, тIабиIетин вахттарикес цулра хIисаб аркьа къизилдин вахтт пуна, ме вегIдайи кIилди дуньяйис хъуьхъехьуна къизилдин ранг атахIела. Ме ягъас фикир акьуная учин накьишра — дахъу гъилин ишкил. Дахъу гъил –иджвелин, джумартин ишарат хIисаб э. Ме ягъа джалла усариъ аркьа концертар, гьер джурейин спортивный мегIракабур, тамашибур, телевизорариас агвар аркьа кинубур. Ме ягъа джурейи хъара ппара фикир йис алучIа гьертти учин хулаъ ая Iусеттарис. Адис вереттар ве аларуцас, вархал алеттари сайиштти телефонариас гъургъуна мубарак аркьа ме ягъас. Iусеттарис кканеф хьекес чиппис къуьссу акьуна саймиш акьуб э. Исар алттвередегьен бицIи шиникквар суман ве мебура. Дахи хъелара акьас алучIа, чиппис акьу буюрмишдикесра гиран ве. Са чIалалди, яшар вартт хьудехьен хасиятра кIилле ве. Хьин ягIа, хIа инсанарихъай яшамиш вей ая джигьилари, мебурин гьава гъадивуна кканде. Гьертти училас фикир акьуна тIушуна кканде хIаттарихъди. ЙиркIураъ ягъди хиял ай кканде: «Зун Iусе хьугуна яраб захъ фиштти хъуттурфанасе зе валадар, хуттулар пуна». Сайисра ккан хьасттава чиппихъди чIирхIи тIушуна. ДехIела хулаъ Iусеттар ая хизанари джурейи фикир акьуна кканде чиппин хIаттарихъди ая гьавайихъас. ХIаттари аркьаттариъ ул ачартай, гъадирхIай гебурин чIалар, гебури аркьа курар хъагъуланди аве бицIиттар. Миштти идегуна, гьертти алучIуна кканде бицIиттарис дузди чишна агвар акьас. Мебурис фишттин гьава агучин, хабди рукьафра гьеге э. Ме кардихъас ая авалдин хIекьданди хьу кардин тарих.
Авалдин вахттари хьуная са кар. Варха хIурариъ ахьуная са гIедат. Iусе хьу инсанар — дадар, бабар — кар акьас аттрукьай андава вахттуни файшуна алайхьай ахьуная гьава дагьарилас ахтт. Герекди андава шейъ суман. Миштти, са джигьил хизанарихъай яшамиш вей ахьуная Iуссе бабра. Iегвалди ахьуная кIиркIас учин баб, айчира, мисаъ ая гIедат бадала алайхьагъилди хьуная ме. Удигьас гъадивуна гъас учис къикъи идехIела, икIуна фурдагъиъ бабра, хъахъуна ушуна кIиркI гьава дагьарилди. Хубджи вархIа хьуная мич рекъ. Айчира шавла хьу усаъ эркьвай, гъайшай ушуная ме кIиркI. Мич рукьу вахттуни, ийина бабра, экьуная ме учин шавла ккевесттегьен. Ме арайи баба пуна ая мис захъай фурдагъра аламайхьа пуна.
— Фикьасе вас фурдагъ хIейиф хьуф, ба?- пуна, муьхIттал хьуная кIиркI.
-Васра герек хьасе хаб фурдагъ. Ате ве кIиркIас рехIет хьас, вун Iуссе хьу вахттуни фурдагъихъас даруцас, — пуная баба.
Бабан чIалар унихьуф, ттук йирхIуф суман амурдиъ ачархьуная ме. Хьуная мис бабан удигь ламус. Гьагьрай, фи зун аркьаф, захъ дахьучин Iу баб хъаяв пуна, фикир акьуная ми. Гьана кканчира, фи кканчира агъай экьурай чиппи, зас зе баб кканде, зас ме багьа э пуна, хаб хъахъуна учин бабра, адиная ме хулади. Тегунан хаб сара гьанара фадихьай андавуйи агъа чиппин Iуссе дадар-бабар.
Луиза Гусукаева
