Инсан дуньяйил яратмиш хьухаб мич, лихубахъди вардиш ве. Фас пучин, далихуна мис учис фера адаваф ягIа. Лихубанра гьерттин учин къайда аве. Са паярис чиппис ягъан тIунис Iелефна кIилил варттал гъвад алди аяхаб, алтухъ лама герек дава агъай эркьва. Са ппараттар фидегьен хьучира арцIайдава. ХIа пай инсан агьихьаф нафсуни э. Авалан вахттарихъ хъуттурфучин, те вахттари лихубна агьалдин лихуб ппара джуре э. Тегуна загьмат инсанди хIаф дивайи, амма арайил вере кар чIукь и. Байирдиди айчIуна, лиху загьматин къакъ хулахъди рукьагунас, джан кегъихьайи. Акьу кардин ваджибра хIуькумати ирцIанф чIукь и. Пул гъилиъ айчира, гъушанас шейъра адавай, хIаттарин раккарихъди вей, минат-тIалабарар аркьайи, герек иде шейъуьнин бадала.
Агьал хIуькумати инсандис йиная ери джурейин мункинвелар кар акьас, дуламишвел рехIет хьас. Кканетти хIуькуматин курар аркьа, даккандетти учис дахъуна дуьканар, Iелеттар аркьа мукьар, хъара сасра джуребур аркьа, дуламишвел идже хьас. Хъара ме иса хIуькумати ирцIанди ая, хизандин кIилил адихьуна къайда алчадархьаттарис, кумак бадала пулар. Къайда пугуна, хье вилаятин МРОТ 13890 манат э, дуламишдин къайда 2022-пе исан 1-пе июньдилас мич вартт акьуне хъара 10%. Гьер инсандин кIилил аттархьа 12667 манат — 13806 манат — кар аркьа инсанарис, 10893 — пенсионерарис, 12649 — шиниккварис. ХIисаб акьуна, ме къайдайикес фидегьен алчархьайчин ахъадивуна, аттархьуф ирцIанде- 50, 70, 100%.
Хъара инсанар гъурзанде ЦЗНдиъ. Мисаъра гъурзар аркьаф гьер джуребур э. Мисаъ мебурис ирцIан пулун кьайдара гьер джурегъилди аттархьа. Ке ади кIил кар фудавай гъузуттарис аяф 1500 манат э, кураривас хьуттарис, курар хъикIуна хулариъ илгуттарис ирцIанде ке ппара12792 манат. Мебурихъди алчихьа 15-20% гьер райондин учин коэффициент. Пенсиди айчIва вахтт хъучаветтарисра ирцIанде 12792 манат, михъди райондин коэффициентра алчихьуна. Ппара аттархьуттарисра ме кьайда ирцIанф Iари хьибу вазала э. Амма мидегьен аттархьас, инсандис уч кар аркьай уйи мукьуйиъ ке ади кIил вазалан ваджиб ай кканде 16173 манат. Хабди аме хьибу вазала ирцIанде 5000 манат, райондин коэффициентра алчихьуна.
Райондин коэффицент кидавай, ая хъара региондинфра, ме алчихьугунара вартт ве пул. Инсан гъурзар аркьаф ЦЗНдиъ ерхьи вазала э. ЦЗНди инсандис ерхьи вазалан арайи кар агвар акьас дахьучин, хъара хьибу вазаласара арта ме. Ме хьибу вазалан арайи мис ирцIанф 1500 манат пул э. Хъара гьика мебури хурас ккане инсанар машинар, кранар гьикас ягIар аркьа курсариди, кIилар батIар аркьа курсар хурас, бицIи медсестрабурин курсариди, оператораринра хъара джуре курсариди.
Фикир акьучин, мисариъ ирцIан пул лап чIукь э агьал заманайис. 1500 манатилди са багвра бегьем акьас хьасттава. Айчира хIа пай инсанар чиппин ккулинвелди, кардик хIав ккидававелди, курар адава агъай, эркьва гьеге са Iу манатариъ кIилин вазарилди ачадаркуна. ХIа паяри, курар адава, хIуькуматиъ кризисар ая агъай, е кIилис, е джандис азият йис алучIайдава. Курар нан агъай хIаттарилди ушугунара, кIилин ягъди агьутIуна, найчра гьайчIвас давере курарил ккандава гъузанас. Джаллабурис кканде идарабур джика, къаравулвелар аркьа курар. Са багухъас, мебуринра гъавурдиъ архьас ве, агьал МРОТ гъадивадегьен, мебурисра ваджиб ппара ве, кIилин ягъди экьуна курар аркьаттарихъай барамбарди аттархьа мишттин курар аркьаттарисра. КIилин ягъдира учин хулан курарихъ хъучавес ве мебуривас. Амма сасра багухъас, рехIетвел э агъай, гъиларив хурубарин хIа кIеджара фай, мишттин курарил гъузубра дуз дава. ЧIукь пул ая пуна мишттинттарис хабди шиниккварин пулара ппара аттархьа. Джалла алчихьугуна, ппара шиникквар хъая хизанарин вазалан ваджиб аттархьа хIа курарил алди ая инсанарин суман. ДехIела хIа пай инсанарин фикир ве: «Фикьасе пуна алтухъ джафа аркьаф, хулаъ экьунара ацIуна пул ачаверегуна».
Луиза Гусукаева
