Исан кIилил инсандис алчархьа якьу вегIда. Гьер вахттунин аве учин ухьтанвел, гьер инсандис аве учис ккане ара. Амма гIулин вегIдайихъ ппара гъузуна аве инсан. ХIа пай лихунил але инсанарисра мугьлат гъушанас кканве гIулана. Фас пучин, байирариъ аттарис хIеракат кеве ватандилди адис, хIурарихъас, багу-кIиларихъас улар хъадихьас. ХIурариъ аттарис кканди аве шагьурариди ушуна, чиппис рехIетвелар акьас. Шиниккварис шагьурариъ эл ккетас мункинвелара ппара ая. Авалан вахттарихъ хъуттурфуна, агьал инсанарис ягIархьуная лихубахъай чиппис рехIетвелара кеттивас. Амма са кар фишттира ягIарвей адава хьес. Хьин найч ушучира, нандиъ экьучира, хье кьабахъас мерттхьун ухIас.
Дагь заманайин вахттари адихьайи къайдабур инсанарис чIирхIар, чиркин хьеттар фадахъас ахттигьар адаваттар куьчайиди. Те вахттари чIирхIарин джуребур гьалдинттар суманттар давуйи. Дахи утIуна, далгъуна, гуланди джилилас, нандиъра чIирхI агъаф илгвандавуйи.
Агьал, фикир акьучина, дуньяйил кеджна, пакетна, баклажкабур алгъариджина ая. Кеджар са вахттунилас утIуна гуланчин, пластикдикес акьу къабарна пакетар Iу-хьибу вершар исар кканде гуланас. Мебур е утIайдава, е уьцIаф дава, дехIела э вершар исарилас вартт ве дуньяйилас са пластикдин шейъ гулангунас. Исалас иса рухар, нецIвар, хIуьлар гIацIуна мебурилди, чIирхIе къайдайилди вея. Мебури Iари чиркинвел дава ирцIанф, зарара ппара хIаф э. Инсандис ирцIан зарардихъай барамбарди зарар э нахширарисра, тIабиIетисра. Исан кIилил мебурин зарарилди кIе нахширарин, балугъарин сан лап хIаф аттархьа.
Хье хIуькуматиъ мус хьучира ке ухьтан мукь хIисаб аркьафи Дагъусттан. Мисаъ ая батIар чIирар, хIуьлар, рухар, нецIвар, дагьарар. Мич сагелай адихаб инсан, ул хъами верефи хаб. ЯгIа Дагъусттандил чIирхI алгъаригъуна чиркин акьуная. Ме кардихъас фикир акьуна кканде хьер инсанди уч-училас. Гьертти алучIуна кканде мерттхьун акьас училас башламиш акьуна.
Хьес джаллабурис кканве, са идже кардин багьана хьуна, чIириди вес. Багьана адавайчира, гIул хьу вахттуни, кканвейдава хулариъ учIуна экьвас. ИбгIа хьу арайи чIириъ адаваф авейдава. Махьтабариъ хурая шиникквар, хулан хизанар, багу-кIилар, цIакIинар алттархье арайи ве джаллабур саусал алми сусан хинкIар акьас, махьтабар ккиркIуна ацIуна исар алттархьуна багьана хьуна завал ве. ЧIириди вере вахттуни фудава джурейин сурсат авейдава. ХIа пай мебурикес пакетариъ, баклажкабуриъ, шушабуриъ авереф. IуьтIуна, ухуна ккиркIухаб, аф-аусаъ атуна, гъайшина ве хулариди. ТIабиIетихъ мертт аркьа инсан хъудава. Фадахъу чиркин хъамилгу чIирхIар илгванде чIирил. Кулак хьу вахттуни алттгъа багулив фая дараригIди, кIураригIди, гIукъуна илгванде. Хабди вере емишисра, цIабарисра мушат аркьай. Ме кардихъас хьин джаллабури къайгъу дивуна кканде. Гьертти фикир акьуна кканде, фидегьен зарар вейчин хьес. Хьес суман, хабди къабахъас алгъархьая шиниккварисра. Хьин хье тIабиIетин мерттвел духIучин, сасрайивас ухIас хьасттава. Экьуна, IьутIуна кIилин ягъди чIириъ, рехIетвелра акьуна гъайшина верегуна хулариди, гьертти завал акьуна гьаттивуна кканде чIирхIар. Хабди IуьтIанас вереф ккехъуна кканде пеIерис, маларис, аме джуре чIихIар гьегебурис акьу мукьуйиди фадахъуна кканде.
ЧIирин мерттхьун суман, хьин фикир акьуна кканде хье райондиъ ая Чираг-чай нецIухъас. Авала, гIул хьуф, джемеIет хъавейи нецIвухъ. Шиникквар яIар ахъас, хумбари чиппин хулариъ ая IуьрчIан кьвадилкьванар, халичабур, кунар-лекар фай. Те вахттари хулариъ хьеттар адавай, фи IуьрчIанф айчина, нецIухъди фай верефи. Агьал мисагI яIар ахъухаб, мункин э ацIуна итталар хьуб. Фас пучин, нецIваригIди гIихьуная улкайин чIирхIе хьеттарин турбабур. Чиркин хьеттарилас гъайшасе гьер джурейин итталар. Инсанарис суман, хье нецIугI гIая балугъарисра зарар э ме кар. ЯгIа ме кардихъас ппара челешмиштти ая инсанар, телевизорариасра, интернетариасра ахъаркьа ме кардихъас. Инсанари кьалат аркьа хIаттар ме кардис ибур дайирцIанттар пуна. Мебурин къалатра ая, амма инсандин учин къалатра ппара хIаф ая. Гьертти училас башламиш акьуна кканде мерттхьун ухIас.
Луиза Гусукаева
