Исаъ ая якьу вегIдайикес ке ухьттанф хIисаб аркьа хьидин вахтт. Ирхе Iурдин вазар ккиркIуна, ибгIа ягъар башламиш акьу вахттуни, тIабиIетин гьава духIуба вере арайи тамаш ве агвас ме гьавабур. ИбхьеригIас кIилар гIагъикIа садпе тукар, садпе тукар ахъу кIурар, бицIи гуьнабурис йирхIу гъазе невди джурейи инсандин гьава гъадива. Аркьа курара ппара аве хьидана, айчира ме курарик инсан бизар вейдава, фас пучин, Iурдин микIил вахттари хIа пай инсанарин хулариъ екьуна ул хъуве байирдин курарихъ. ГIанарин, бусттанарин, хуппурарин курар, узубар ккиркIухаб, инсанар башламиш аркьа вес дарариди, байирариди хьер джурейин къафунар завал акьас: сурар, ккабашккалар, меджар, уникIер, уриар.
Ке удигьай бадилверефра, ке дахи Iуссе верефра сурар э. Мебур ке удигьай хьуна аве Магъу-дерейин дарариъ, хабди Дуьхьел дарариъ. Инсанар сурар бадала айчIуна ве ацIун манзили, рекь батIарди ая усахъди ве машинариъ, хабди хьилабара. Рекь варха ичира, сагелай сурарин майданилди рукьугуна, аяраъ ачархьеттар суман ве. Экьуна са бицIи мукьуйилас завал аркьа батIар хIа са итIул. Фай хIа чантабур, шишалар ве инсанар мебур завал акьас. Мус хьучира ппара ишламиш аркьафи мебур хье халкьди. Амма са вахтт хьуни, самуз инсанарин гъилариъ манатар хьуна, хье хIекьдан, мертте сурсатI ишламиш даркьай. Фикьасе, герек дава, алтухъ загьмат гъадиваф агъай, фи кканчин дукандиъ ая, гъушанас вейду агъайи. Ппара вахттар хьундава мишттин фикирар ай инсанарин, джаллабур гъавурдиъ архьуне, агьал гъуршан сурсатар хIа пай чIирхIе химикатар гъаттар идеф. Хаб башламиш акьуне завал акьас хьеф иде мертте сурсатар.
Чуваларилди акьуна гъа инсанари сурар. Байирдиъ багу-кIилар аттари гичра гьика. Дахьучин, архуна йирхIа морозилкайис. Авала холодильникарихъ хъая морозилкабур бицIи идегуна, алтухъ мишттин задар ухIас мукь вейдавуйи. Агьал гьертти чиппис гъушуне хIа морозилкабур. ГIулди завал акьу къафун ахъуна ухIас ве мисаъ, хабди кIилин ирхе Iурдари ул хъай эркьвай дава гъазеттихъ, кканхье арайи аттивуна ишламиш аркьа. Миштти сурар суман, архуна архъа меджара.
Дахи агъучIуна, миштти дахи Iусе хьуна гуландира э мебур. АгъучIа мебур сувариъ, нецIварин багулив, рухарихъ, хьед ккане задар э мебур. ХIавелдин кьадар ве мебур 40 см дегьен. Ирхи-ирхи, чирIи мебур агугуна димари темехI хъучаверегъилди аве. IуьтIанас ишламиш аркьай аве сурарин дарар джурейи, цIабар джурейи. Cурарин хIа суман дарар кьатI акьуна икIа кьелаъ, цабар архуна е рукъас акьуна ухIа, е морозилкайис йирхIуна арта. Чаб агубас гьакIан IуькI суманф э ме. Амма ниъ акьугуна, сергарин, чIичIакIарин ниъ кIвал ве. Амма мебурин ниъра, тIемра хъара къате э. Мебур руьхьуьна Iелеф суман, чIеттира IуьтIанас ве гунихъай. Авала даради сурарис вере шиникквари гунихъай алтухъ Iеле къафун гъуланф давуйи, сурарихъай IуьтIуна гунира эркьвафи. Мебурик ппара джандис герек иде витаминар кея, 4,2 мг% креатин, фитонцидар, до 100 мг % витамин С.
Сурарикес кумак ве гьер джурейин итталарисра. Ми кумак аркьа мертт акьас фун. Ме гъазе уькI ишламиш аркьа гьер джуре балхун завал вере итталарис, цингайис, атеросклерозис, шарарис хъара фунин раджарис. Авалдин заманабури ишламиш аркьай гIархьай авейи ямагаригI холерана хъара чума агъа итталар аягуна. Сурарин цIабар чIуркьугуна, 2-3 дакьикьайи сивиъ аядегьен микробар луькIе. Сок хъара музе акьу сурарин цIабарин сагъ аркьай аве лишайна кIарантIурар. Спиртил акьуна настойккайилди сагъ аркьа гьер джуре хъархьуна мухурар. Сурар идже ве йиркIурас, ги давление ахтт аркьа, хъара холестеринисра кумак ве.
Иджвелин багв суман, сурарихъ Iайвелин багвра хъая. Сурар IуьтIанас ахттигьар адава фун, хIа руд иттаттарис, фуни ая хумбарис, гастрит, эпилепсия аяттарисра. Ппара ишламиш акьас ахттигьар адава сурарин настояр, нагагь-магагь акьухаб кIили Iуьр аркьа, йиркIурас гудж ицIанде, ахун атIас аркьа.
Агьал гьер хулаас гьучата сурарин ниар. КьутIур, Iуьфер аркьай инсанар шадтти ая.
Л. Гусукаева
