Инсандин зурбавел, кьуватвел ягIарвереф учи аркьа курарилди э. Учин Iуьмурдин рекъуьъ ая инсандил алчадархьа Iайвелна иджвел адава, амма йиркIв цIуппе акьуна ме алчархье кураригь гъузанас хьеб ппара хIа зубравел э инсандин. Сад ме джурейин инсанарникес э Кьамарин ХIесан.
ХIесан бицIи ами дадра баб кIина етумвел агу шиниккв э. Мин бабна дад и ХIуьрина ХIуьсейни. Хуф ХIесан и майдин вазала 1932 иса. Учра кей мебурин дадар бабарихъ хъуйи гIуьфу шиниккв: Рамазан, МехIемад, ХIесан, МехIемадхан, Ибичай. Мин ке хIа чу Рамазан дегIвиъ хьефе. Уч димари весе пуна дегIвиди ушуна, хаб дайдиф э хулади. ЯгIара сайисра ягIай адава фикьунчин тис, дегIвиди ушуна хаб дарукьу инсанарин сандигI гIачархьуна илгуне.
Те авал заманайин читин вахттари ппара залумвелар алчархьуне ме шиниккварил. Шиникквар кегъархьай ами, дадна баб кIине. ХIесан Iэбин ахъакьубарилди, ги агъай хьуне учис учин бабан сурат кьацIра кIвалдира кехIей андава пуна са шакунилди дала. БицIи ами етум хье шиникквари чиппи-чиппис чарабур аркьай дуламиш вей хьуне. Ме хIуппарихъ вей, маларихъ вей, колхозариъ курар аркьай, чиппис Iеле гунис чара аркьай хьуне мебури. Хубджи гашар, мекIер агуне ме шиниккварис. Гьуркьуна Iеле гуни аркьа эесира адавай, чиппи чаб дуламиш аркьай хIахьуне ме шиникквар.
Самуз кегъархьехаб, ХIесана акьуне учис хизанра, хабди ушуне армиди. Хьибу истти учин вазифа аркьай хьуне Мурманск агъа шагьурдиъ хуьлил аларуца гамибуриъ. Ахирахъди, армиъ ами ппара Iайи иттархьухаб, дахи фаттуна гьикуне ме хулади.
Тидас адехаб, Iудари курар аркьай хьуне мебури колхоздиъ. ДегIвин вахттари солдатарис гьика хIуппарихъра хьуне ме. АцIуна исари бригадирвелар акьухаб, колхоздин искалатчивелра акьуне ми. Комбинатинра, управленин машинихъра курар акьуне. Хабди, пенсиди весттегьен, ацIун исари курар аркьай хьуне пекернайиъ.
Мин хизан и ХIефизат, Джабаларин Мазинра ХIуьрин руш. ХIефизатан дадна баб кIехаб, ттурар алийине мебури чиппин шиниккварил. ХIесанахъна ХIефизатахъ хьуне 6 валад, якьу рушна, Iу кIиркI: ХIуьри, Тамам, Байранкиз, Рамазан,Мазай хъара ХIелимат.
Мебурин ке хIа валад э ХIуьри. Мин фикирдик ппара киме учин дадахъас ахттилатар. Мин ахъакьубарилди, ппара читинди дуламиш хьунафе пуне чиппин дад бицIигунахъас хаб.
«Учивас агърукьадегьен гагьди курар аркьай хьефе че дада. ХIуькуматин курарилра ппара лихуфе. Читинвелар агуттаре че дадар бабар, ппара азиятилди джалла музе шиникквара хъай акьуне Iу мартабин хулара. Че бабара цIайи курар акьуфе колхоздиъ, хуппурар уцас вей. Зе йиркIурак киме, че баб хуппурар уцас ГюнаверхIеди верефи, Iабара хъахъуна. Пай хабди самуз шиникквар кегъархьухаб, больницайиъ гIачархьуне кар санитаркавелди бицIи шиниккварин отделениъ.
Ке ппара гагьди дада кар акьуфе пекернайиъ, джалла алчихьуна 40 исар дегьен хьасе. ХIапай Iуьмур пекернайиъ кар аркьай ушуне дадан. Гьете ке цIайи пекернабур дахъугуна, тегуна пекерна уйи Хутарин хуларин удигь. Че дадахъай кар аркьай уйи Къадирарин Хадижай, рухакк ккея Салисат агъаф, Кьамарин Тамам, Бибин Фатима. Мебур зе йиркIурак киметтар. Зун бицIи руш идегуна, дадалди вей хаб верефи. Ппара читтинди курар акьуфе гебури, мазутарилди пичар ибгIа аркьай, са ирхе кIетIабур аяфи гунивар агъихьай адайхьаттар. Е хьед авефдавуйи гIурар тIишанас, хъархъай гъарефи. Гъилилди тIиршанфи гIурара. Пекернайиъ иджи курар акьуне пуне, дадас йифе хIуькуматтин джавизарна грамотабура», — ахъакьуне ХIуьри.
Ппара нашеттин идеми суманра йиркьураъ аме ХIесан инсанарин. Фидегьен бизарди гIараас, хуппуриас адичира, хулан раккахъди рукьуна верефи инсанар шаб цIакIин акьас агъай. Джалла пешабуригIди мик куьйи суначивелра. Михъай кьавал и ХIесанарин Iебдуллагьра, ГIатIарин МуртазIелира. Джалла джигьилар гьучахъуна, алгъихьуна гъай хьуне мебур цIакIин акьас.
Халкьдин арайиъ зарафатин кIил суман идеми и ХIесан. Хулан хизанарисра, шиниккварисра ппара иджефи. Учивас агърукьагъилди хурубарикра куькъас акьуне шиникквар, хал, мукь хьуна, хизанара акьуна, арайил акьуне джаллабур.
ЯгIайин ягъас ХIесанра, ХIефизат дуньяйил андава, амма шиниккваринра, хуттуларин йиркIуралас хум ушуна адава гебур. Джалла хъай завал хьевусаъ, гебур йиркIурал дакьуна са нубатира гIавей дава мебурин. 18 хуттулан хIададна хIабаб и ХIесанра ХIефизат.
«Час шиниккварис че дад ппара иджеф и. Са гиран вере ахттилат акьасра кехIей алучIаф давуйи, аркьа ахттилатра зарафат гIудавай аркьаф давуйи. Баб хъара гIудулфи, сакин идже дишагьли и. Сайисра учикес гиран акьас алучIа хьир давуйи. Гунагьарин гIефа акьурай чиппин», — пуне ХIуьри.
Батитай Габибулаева
