Хье дуньяйил зейтун (олива) агъа кIурар алди ая 800 миллион. Ая ме кIуранин 250 джуре. ЯгIайин ягъас хIапай ме кIур узая багълариъ, вехIши джуре, пас хьасе, андава. Фас пучин, инсанари лап куьгьна заманайилас хъучучIуне ме кIур хулахъди узас. Археологарин хIисабарилди, ке удигьай зейтун кIур узуне Греция агъа хIуькуматиъ ая Крит агъа островди, хъара Сирия агъа хIуькуматиъ.
Ке цIуре зейтун кIур агьал хIисаб аркьа Крит агъа островдиъ, гIелимарин хIисабарилди ме кIуранин яшар хьуная 4000 ис. Хъара агъа, агьалра кехIей учин вахттуни ме кIурани ирцIанде мехIсул. Амилгванде ме кIур 300 исалас 600 ис хьастегьен. Хъара агъа, хье дуньяйил яратмиш хьуна дегьен эл алде шейэрикес ке ппара мекIер, кучевелар гъадивас верефра э зейтун кIур, хъара гьемишанди гъази амилгванди э. Авалдин вахттари са-са хIуькуматин инсанари маслихIетвелдин хабарис гьикай хьуне зейтун кIуранин кутIулар. Греция агъа хIуькумати Олимпийский дурхIубаригI гъалибвел гъушуттарис ке кьимат ая джавиз хIисаб аркьайи ме кIуранин кутIулар.
Инсандис хIапай хайир кеяф ме кIуранил вере емишикес э. Амма, гIелимарин хIисабарилди, мебур е емишин джуре, е некьи суман хIисаб аркьай адава, хIекьданди мебур э маслина агъа джуре. Хьин мебурис агъа зейтун, Iуьрус чIалалди агъа оливки ери маслины. Ая мебур Iу- хьибу рангунинттар. Рангунилди ягIар аркьа мебурин хъучархье вахтт. Гъазе ранг аллеттар бици хъучархьеттар хIисаб аркьа, беневша рангунинттар мебурилас са чукь ппара хъучархьеттар, кIаре рангунинттар- лапп бегьем хьеттар, кьанайисттегьен амилгванттар. Фиштти рангунинттар ичира мебур, джалла вереф са кIуранил э.
Завал акьу гъилди IуьтIанас вереттар дава зейтунар, фас пучин, тIем мебурин Iайи кьулкьунди ая хIела. Миштти идегуна, хIапай зейтун ишламиш аркьа мебур ухIас вере къайдабурилди(консервация). УхIаф миштти хIапай гъазе рангунинттар. Ке кьимат ай ишламиш аркьаф инсанди зейтуникес акьу ччам. Исан арайи гьер хIуькуматариъ завал акьу мехIсуликес 90% зейтун ишламиш аркьа ччам акьас. Башламиш аркьа мебурин гъала завал акьас ноябрьдин вазала мартин ваз хьасттегьен. Завал акьугъилди икIа мебур кьелан хьеттиъ кьулкьун тIем аттивас. Гьер хIуькуматари чиппин Iедатарилди арайил аркьа ме зейтуникес ччам. Инсандис ппара муфиIет кея зейтуникес фиштти ишламиш акьучира.
Хъара гIелимарин хIисабарилди, зейтунин ччамагI гIая линолевая кислота агъаф, мишттин кислота гIафе бабан неккдигI, миштти идегуна, ме ччам ишламиш акьас кея шиниккварисра. Грециъ авалдин вахттари Гиппократ агъа философ хьуне лапп зурба джирехIвелар кеяф. Гьер джурейин итталарис ишламиш аркьайхьуне ме ччам. ЯгIайин ягъас инсанарис мункинвел ая ме ччам гъушанас дуканариас Египетдинф, кканчин Тунисдинф, хъара Испанинф. Амма ягIай кканде ме ччамун дуздаваф найе ичин, хъара хIекьданф ичин. Гьер шейъ инсандин джандис сагъвелдис ишламиш аркьаф, ягIай кканде къайда джандис муфиIет хьас.
Наибет Гасукаева
