Инсан дуньяйил яратмиш хье вахттунилас башламиш аркьа мин Iуьмурдин тарих. Гьерттис кканди аве хьедегьен учин Iуьмурдикес муфиIет, хайир кеттивас. Хъара кканди аве хьедегьен ппара учин кьабахъас иджвелин чIал атас. Ме кардис гьер инсанди учивас аттрукьу савабин курар акьас алучIа. Пешабур кеяттари мугIар, булахар, рекъер аркьа, саебури чиппис рекъ аттива сасра савабин курариас. Савабин курар фи э пичин: духттур-вел, джирехIвел, мегIелимвел акьуб. Гьемиштти, учин вахттуни мегIелимдин пеша гIаттивуне Типпигъарин хIурин идеми Исаков Насретдин Курбановича. Ме хеф са агъзурна ерчIу вершна хьибцIурна ерчIудпе иса э Кьулбананра Зайнабан хизандиъ. Мебурин хизандиъ уйи хъара шиникквар. Якьу чуна, хьибу чи. Чуппарис агъа Мавлутдин, Камалутдин, Шарафутдин, чиярис – Хаччу, ХIуьрипери, Насрият.
Сифтта ахттилат башламиш акьу арайи, ке удигьай кIвал хьуне Насретдин Курбановичас учин хIабаб, дадан баб. ХIабаб кIе иса мин хьибу ис дала давуйи, амма суратин ишкилра хъай ппара иджи кIвалди аме мис. Уч хъара бицIи иде вахттар кIвалди аме агъа Курбановича, лекулди вей-давей, гъайшай –эркьва вахттари. «Агьал мишттин фикирдин хIа гаф акьас вей андава, авала суман кIвал вей андава зас», — пуне Насретдин.Курбановича.
Те вахттари, джаллабури суман чиппивас аттрукьагъилди дуламишвел аркьай ахьуне мебурин хизанарира. Дадна баб колхозарин курарил алди, шиникквари гьертти учин яшунихъ хъуттурфуна, аттрукьу кумак аркьай дадас,бабас аверефи. Хал ацIу музе шиникквара, гашин заманабура хьуна, ппара азиятар, зулумар алчархьуная мебурил.
Са вахттуни башламиш акьуне, алтухъ хIуб, мал – къара хъая инсанар кулакар э агъай, фаттивай инсанаривас гебурин девлет. Гьемишттин кулакаригI гIачархьуне мебурин хизанара. Фаттивуна хъадегьен малар, хIуппар, файшуне мебурин Къуругьдиди. Амма мал-къара хъайчира, хулаъ гьуркIу фун ацIасттегьен Iелеф адавуйи, аде гIалашуй идемис аккихьа ахун-лехеф хъадавуйи, хIа ккул ирцIанфи, ге и аккихьафра, алчархъафра, IурдекIенра. Мебур кулакар иде бадала вилаятин ке хIа дегIвидира кехIей файшуна адава мебурин дадра, дадан чуппара. Амма файшуне трудовой фронтиди. Хал ацIу музе шиникквара фай баб илгуне хулаъ. Хулан кара, колходинфра, байирдинфра аркьай ппара загьматар хьунае мебурис.
Трудовой фронтиди файшу дад аттархьуне Сухумиди, Батумиди. Бегьем е гьуркIу Iуьрус чIалара дагIай, ппара лихубар алчархьуне мил. Бахттунис мисаъ алчархьуне мис Бидарин Кьулбан. Микес ппара кумак хьуне мебурис. Кьулбан, те вахттарихъ хъуттурфуна, гIелим хIисаб аркьайи. Ми кар аркьай ахьуне гуни аркьа пекернайиъ. Джинди са буханка маса ес ирцIанди ахьуне КIьулбана мебурилди. Маса е гунин пул фай аде вахттуни, Кьулбана мебурис ирцIанди ахьуне буханкабурин вартталас алайшуттар, музе хье кьурцар. Дад дуньяйил алмедегьен гагьди, ягъди дуьгIе аркьайи Бидарин Кьулбанас.
Сара дад адине хулади 1947 иса отпускайиди. Хулан читин гьава агуна, сельсоветин хIатти ликIине ме а мукьуйиди кIедж, хулаъ хIуппарихъ, маларихъ вереф адава, шиникIвар бицIи аме пуна ккеттивуная дад. Сара ушуна адава мебурин дад тич.
Дад ушуне колхоздин хIуппарихъ, баба аркьайи колхоздин дояркавел. Те вахттуни фермайиъ Iуьшар аркьай илгванди дояркабур. Iуьшуй хе урчунан эвел акьуна багамис арайил аркьафи. Бабахъай Iуьшар аркьай фермайиъ илгванди бицIи Насретдин Курбановичра.
Те вахттуни хIуппар хъаяттаривас духIуба акьас вейи учис кканди ая мехIсулихъай. Са хIубна ккел егуна, ирцIанди са кIваттаъ ая суьлен кьур. КIваттаъ авейи цIехьибу килав кIваран. ЧIирхIара, къуттара гIай ирцIанди хьуне. Мертт акьуна, ругIай ахьуне гъилин рагъулди гIур акьас. КIвалди аме Курбановичас уч садикдиъ ая вахттара. Михъай уйи мисаъ хъара Бидарин Садикь, Раджаб, ГIудин Иби, Iуьшттарин Рамазан. Садик акьуна уйи цIерхьеарин Iейшин хулаъ.
Сара яшар гьуркIу вахттуни, джалла учин кьатдиъ ая шиниккварихъай ушуне мера махьтабиди. Дарсар сурис лезги чIалалди гъайи, мебурин классис Iуьрус чIалалди и гъареф. Джаллабурилас ке Iайи кканвейи мис арифметика. Сасрабури фикир аркьай аме вахттуни, ми ке удигьай хIел акьуна ирцIанди мегIелимдилди. МегIелимарисра кканвейи ме, тегIрифар аркьай хьуне. Дарс акье агъа инсанра адавай, учин гIешкъунис хурай ахьуне ми дарсар. Махьтабиас адихаб, сагелай аркьайи хулан кар, бабас кумак. Iуьш хьеф, кикIуна тIубун лампара, алучIайи ме дарсарил.
Махьтабар кIиркIухаб хьуне ме кардил. Учис хье вазалан ваджиб файдина ирцIанди хулас кумак хьурай агъай бабалди. Ппара гагьди курарил гъудузуна, 1960 иса ушуне ме хурас са исан курсар Дербентиди. Мидас адихаб, хьуне микес Гъудгъуларин махьтабиъ мегIелим. Iу-хIьибу иса дала кар дакьуна, хаб ушуне хурас 1964 иса Махачкалайин Педагогический институтиди. Ме усра хуруна адихаб, хьикуная кар акьас Курагъарин махьтабин завучвелди. Алтухъ ппара гагь хьуна адава мин мисаъра, адиная кар акьас Типпигъарин хIурин махьтабиди. Гьме вахттари акьуне мис хизанра. Хизандис агъа мин Саимат Курбановна. Саимат Курбановна хура гагьди, ми кар аркьай хьуне Махачкалайиъ. Хьибу исалас аттивуна учин хизан заочный отденениди, адине мебур хIуриди. Iудари башламиш акьуне кар акьас хIурин махьтабиъ. Мебурин хуна хIа акьуне са рушна ерхьи кIиркI. Ягъайин ягъас мебурис джаллабурис йине батIар гIилмибура. Гьерттихъ хъая учин хизанара, шиникквара.
КIилди хIисаб акьучин, махьтабиъ кар акьуне Насретдин Курбановича гIифцIурна хьибу иса. МегIелимдин кар гIешкъунис аркьайи ми. Учин кардихъди ппара мугIатилди тIуршайи. Учин багухъас дарс кийи вахттуни, мис кканвейи хаб шиниккварикесра чиппис йина гIилми йиркIв фай гъушуна ишламиш акьуна. Шиниккварисра кканвейи мин дарсар, ми ахъаркьагъилди. Насретин Курбановичан дарсариъ е даваф аркьаф, е гъургъуб аркьаф верефттавуйи. Ягъара шиниккварин лап хIа нуьхIуьбат – хIуьлмат ая михъди. Насретин Курбановичасра кIвалди аме идже хура шиникквар. Иджи кар акьубан ийне мис джавизар-«Заслуженный учитель РД», «Отличник народного образования РФ», «Почетная грамота Верховного Совета РФ» агъаттар.
Гьалра кар даркьай хулаъ айчира, багулив цIуд акьуна китабар фая Курбановичан. Хулаъ ая хуттулари алихьу суалис учис джуваб кIвал дахье арайи, алттаркуна китабиас агваракьуна ахъакьас.
Луиза Гусукаева
